Βυζαντινές ίντριγκες στην Εκκλησία της Αμερικής Τα πρόσωπα, οι οργανώσεις, οι πολιτικές παρεμβάσεις, οι τριβές και οι διαμάχες ΜΑΡΙΑ ΑΝΤΩΝΙΑΔΟΥ Η εκλογή τού Μητροπολίτη Κερκύρας Αθηναγόρα έγινε σε μια εξαιρετικά δύσκολη περίοδο για την Ελλάδα και τον Ελληνισμό. Την περίοδο της Μικρασιατικής Καταστροφής η διαίρεση των Ελλήνων σε «βασιλικούς» και «βενιζελικούς» δεν περιοριζόταν μόνο στα εδάφη του ελληνικού

Η εκλογή τού Μητροπολίτη Κερκύρας Αθηναγόρα έγινε σε μια εξαιρετικά δύσκολη περίοδο για την Ελλάδα και τον Ελληνισμό. Την περίοδο της Μικρασιατικής Καταστροφής η διαίρεση των Ελλήνων σε «βασιλικούς» και «βενιζελικούς» δεν περιοριζόταν μόνο στα εδάφη του ελληνικού κράτους αλλά επεκτεινόταν σε κάθε γωνιά του πλανήτη όπου ζούσαν Ελληνες.

Το ταξίδι του Αθηναγόρα για την άλλη πλευρά του Ατλαντικού ξεκίνησε με την επίσκεψη που πραγματοποίησε στην Κωνσταντινούπολη στις 9-21 Νοεμβρίου του 1930, όπου υπέβαλε τα σεβάσματά του και απηύθυνε το Μικρό και Μεγάλο του Μήνυμα ενώπιον των μελών της Αγίας και Ιεράς Συνόδου του οικουμενικού θρόνου. Θα γυρίσει στο Φανάρι 18 χρόνια μετά, όταν η Σύνοδος θα τον εκλέξει Οικουμενικό Πατριάρχη.

Εφθασε στη Νέα Υόρκη όπως και οι άλλοι μετανάστες, στις 24 Φεβρουαρίου, «απλός, ταπεινός και άσημος λευίτης. Καμία εφημερίδα δεν έγραψε γι’ αυτόν. Κανείς δεν τον φωτογράφισε.

Οσοι τον υποδέχθηκαν δεν εφαντάζοντο ότι μετά από 18 χρόνια που θα έφευγε θα ήταν το πρόσωπο της ημέρας» τονίζει στο βιβλίο του ο Αθ. Δεληκωστόπουλος.

Ο Αθηναγόρας ήταν ο αρχιερέας που έβαλε τη σφραγίδα του στην Αρχιεπισκοπή Αμερικής.

Οταν έφθασε στη Νέα Υόρκη οι ενορίες όλης της Αμερικής δεν ξεπερνούσαν τις 120. Το 1948 που αναχώρησε ξεπερνούσαν τις 350.

Η μάχη «βασιλικών» και «βενιζελικών» συναγωνιζόταν σε φανατισμό αυτήν που διεξαγόταν στην Ελλάδα.

Ηρθαν στιγμές στη ζωή του Αθηναγόρα που δεν μπορούσε να επισκεφθεί περιοχές όπου κατοικούσαν ομογενείς, όμως έπειτα από πολύ κόπο και επιμονή κατάφερε να ενώσει τους Ελληνες της Αμερικής και να σιγάσει τα πάθη τους.

* Τα ελληνικά σχολεία

Το 1937 ίδρυσε τη Θεολογική Σχολή του Τιμίου Σταυρού, καθώς επιθυμούσε οι κληρικοί της Αρχιεπισκοπής να έχουν ανώτατο επίπεδο μόρφωσης. Ηταν ο πρώτος που δημιούργησε ελληνικά σχολεία, θεωρώντας ότι τα Ελληνόπουλα που γεννιούνται στην Αμερική πρέπει να γνωρίζουν τη γλώσσα των γονέων και των παππούδων τους. Το 1934 εκδίδει για πρώτη φορά το περιοδικό «Ορθόδοξος Παρατηρητής», δημιουργεί ορφανοτροφείο, δίνει ιδιαίτερη βάση στην οικονομική ανάπτυξη της Αρχιεπισκοπής και ζητά από κάθε οικογένεια την καταβολή εισφοράς.

Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηναγόρας, από την πρώτη στιγμή που πάτησε το πόδι του στην Αμερική, κατάλαβε ότι για να ενισχυθεί ο Ελληνισμός ήταν απαραίτητη η καλλιέργεια προσωπικών σχέσεων με πολιτικούς και διπλωμάτες.

Οι σχέσεις του με τον Φραγκλίνο Ρούζβελτ και τον Χένρι Τρούμαν ήταν άριστες. Οπως άριστες ήταν οι σχέσεις του, όταν ήταν Αρχιεπίσκοπος, με τον μετέπειτα πρόεδρο και ισχυρό μέλος του Πενταγώνου Ντουάιτ Αϊζενχάουερ.

Οι σχέσεις του με τους πολιτικούς είναι αυτές που θα τον βοηθήσουν να κάνει το «μεγάλο βήμα». Εξελέγη Οικουμενικός Πατριάρχης παρά το γεγονός ότι επτά Συνοδικοί Μητροπολίτες του Οικουμενικού Πατριαρχείου ψήφισαν λευκό. Αντίπαλός του ήταν ο Μητροπολίτης Δέρκων Ιωακείμ.

Πώς μπορούσε όμως να αντιπαρατεθεί στον μόνο μη τούρκο υπήκοο στην Ιστορία που κατάφερε να εκλεγεί Οικουμενικός Πατριάρχης; Σε έναν ιεράρχη που είχε προσωπική σχέση με τη θρυλική Ελινορ Ρούζβελτ;

Στον Οικουμενικό Πατριάρχη που εξελέγη και έφθασε στην Κωνσταντινούπολη με το προσωπικό αεροσκάφος του προέδρου Τρούμαν;

* Τουρκικό διαβατήριο

Στον Πατριάρχη που όταν έφθασε στο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης, όπως εξομολογούνται τώρα στο «Βήμα» άνθρωποι που έζησαν εκείνες τις στιγμές, τον υποδέχθηκε ο τούρκος νομάρχης και του παρέδωσε το τουρκικό διαβατήριο που ήταν και είναι απαραίτητο να έχει ο Οικουμενικός Πατριάρχης;

Οι Τούρκοι τού έδωσαν το διαβατήριο με τη δικαιολογία ότι όταν γεννήθηκε στις 25 Μαρτίου του 1886 στο Βασιλικό των Ιωαννίνων ο Αριστοκλής Σπύρου (όπως ήταν το λαϊκό όνομα του Αθηναγόρα) αυτό ήταν υπό τουρκική διοίκηση.

Ο πιο γνωστός από τους σύγχρονους πατριάρχες της Ιστορίας εξελέγη, όπως λέγεται, με την επίτευξη συμφωνίας τριών κυβερνήσεων: της αμερικανικής, της ελληνικής και της τουρκικής. Οι εποχές ήταν δύσκολες.

Η Ευρώπη έβγαινε από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο τραυματισμένη και ο κίνδυνος των κομμουνιστών ήταν υπαρκτός, άλλωστε στην Ελλάδα διεξαγόταν ήδη εμφύλιος πόλεμος.

Από τον Αθηναγόρα στον Δημήτριο

Νέα Ορλεάνη, Λουιζιάνα, 1864. Λίγοι ναυτικοί και βαμβακέμποροι από την Ελλάδα ιδρύουν την πρώτη ορθόδοξη κοινότητα στην Αμερική. Τα χρήματα που είχαν στη διάθεσή τους ήταν ελάχιστα, αυτό όμως δεν τους εμπόδισε να χτίσουν τον ναό της Αγίας Τριάδας μία 20ετία σχεδόν πριν από το 1880, ημερομηνία-ορόσημο για την έναρξη της μετανάστευσης των Ελλήνων στην Αμερική.

Στα 135 χρόνια που πέρασαν η Ελληνορθόδοξη Εκκλησία της Αμερικής γνώρισε πεδίον δόξης λαμπρόν αλλά και στιγμές μεγάλης παρακμής.

Οι έλληνες ορθόδοξοι της Αμερικής είδαν έναν αρχιεπίσκοπό τους να εκλέγεται Οικουμενικός Πατριάρχης και έναν δεύτερο να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην αμερικανική και ελληνική πολιτική ζωή. Υπήρξαν όμως και στιγμές που οι αρχιεπίσκοποι δεν μπορούσαν να επισκεφθούν συγκεκριμένες ενορίες ή που οι πιστοί, άμεσα επηρεασμένοι από τους εμφύλιους σπαραγμούς που ταλάνιζαν την Ελλάδα, εκκλησιάζονταν σε ναούς ανάλογα με τα πολιτικά τους πιστεύω και την ιδεολογία του ιερέα.

Τα όσα αναφέρει εγκύκλιος της Εκκλησίας της Ελλάδος του 1920 χαρακτηρίζουν διαχρονικά τη μορφή των προβλημάτων της Αρχιεπισκοπής Αμερικής: «Εξ εκθέσεων του εν Αμερική Συνοδικού Επιτρόπου Ροδοστόλου κ. Αλεξάνδρου, η Ιερά Σύνοδος πληροφορηθείσα την δημιουργημένην έκτροπον κατάστασιν εις βάρος του γοήτρου και της εκκλησιαστικής ημών αξιοπρεπείας, υπό των αυτοκλήτως μεταβαινόντων εις Αμερικήν ιερέων, και πολλά παρεχόντων πράγματα τη αυτόθι Εκκλησιαστική Αρχή, διά της φατριαστικής και κομματικής αυτών πολιτείας…».

Οι ενορίες της Αμερικής υπάγονταν στην Εκκλησία της Ελλάδος ή στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Το 1918 όμως ο τότε Μητροπολίτης Αθηνών και έπειτα Οικουμενικός Πατριάρχης Μελέτιος Μεταξάκης ύστερα από ταξίδι που πραγματοποίησε στην Αμερική τόνισε την άμεση ανάγκη εγκατάστασης εκκλησιαστικής αρχής. Το 1918 ιδρύθηκε στη Νέα Υόρκη Συνοδική Επιτροπή με συνοδικό επίτροπο τον Επίσκοπο Ροδοστόλου Αλέξανδρο και το 1921 αποφασίστηκε να οργανωθεί «θρησκευτικόν νομικόν πρόσωπον» με τον τίτλο Ελληνική Ορθόδοξη Αρχιεπισκοπή Βορείου και Νοτίου Αμερικής.

Λίγους μήνες αργότερα ο Μελέτιος Μεταξάκης εξελέγη Οικουμενικός Πατριάρχης και με απόφασή του η Αρχιεπισκοπή Αμερικής πέρασε στην ποιμαντορία του οικουμενικού θρόνου. Πρώτος Αρχιεπίσκοπος Αμερικής εξελέγη ο ως τότε συνοδικός επίτροπος Αλέξανδρος, στις 11 Μαΐου του 1922.

Παρά το γεγονός ότι οι ομογενείς απέκτησαν τον δικό τους αρχιεπίσκοπο τα προβλήματα και οι τριβές στις μεταξύ τους σχέσεις ήταν έντονα. Οι διαμάχες που ξέσπαγαν στις ενορίες χαρακτηρίζονται αδυσώπητες. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Φώτιος Β’ έστειλε τον Μάιο του 1930 στην Αμερική τον τότε Μητροπολίτη Κορίνθου και μετέπειτα Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Δαμασκηνό, σε μια προσπάθεια επιλύσεως των προβλημάτων. Ο Δαμασκηνός παρέμεινε στη Νέα Υόρκη 10 μήνες.

Η δεύτερη ήττα του Φαναρίου

Το 1959 για δεύτερη φορά στην ιστορία του ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας θα «κληθεί» να εκλέξει έναν Αρχιεπίσκοπο που δεν αποτελεί την πρώτη επιλογή του.

Με τον θάνατο του Αρχιεπισκόπου Μιχαήλ, τον Ιούλιο του 1958, θα αρχίσει μια μάχη διαδοχής μέχρις εσχάτων.

Οι μητροπολίτες και ο Οικουμενικός Πατριάρχης ήθελαν να στείλουν στη Νέα Υόρκη έναν «βέρο» φαναριώτη ιεράρχη, τον μετέπειτα Μητροπολίτη Χαλκηδόνος Μελίτωνα Χατζή. Τα πάντα είχαν σχεδιαστεί και προετοιμαστεί. Ο Μελίτων Χατζής όμως θα πάρει για πρώτη φορά ένα μήνυμα ότι για κάποιες θέσεις σημασία δεν έχει μόνο να θέλεις. Η δεύτερη φορά που θα λάβει το ίδιο μήνυμα ο θρύλος του Φαναρίου Μελίτων Χατζής θα είναι καταλυτική και θα σημειωθεί στις αρχές της δεκαετίας του ’70, όταν οι Τούρκοι θα διαγράψουν το όνομά του από τον κατάλογο των Αρχιερέων που είχαν δικαίωμα υποψηφιότητας για τον πατριαρχικό θρόνο.

Ο πατριαρχικός επίτροπος Επίσκοπος Νύσσης Γερμανός παράμεινε στη θέση του για 10 μήνες, χαρακτηριστικό των προβλημάτων αλλά και της δυστοκίας που υπήρχε στη διαδοχή του Αρχιεπισκόπου Μιχαήλ.

Ενα μήνα μετά τον θάνατο του Μιχαήλ ο Οικουμενικός Πατριάρχης λαμβάνει μία επιστολή. Αποστολέας της είναι ο τότε πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής. Το μήνυμα του Κ. Καραμανλή στον Οικουμενικό Πατριάρχη είναι σαφέστατο: «Η Υμετέρα Θειοτάτη Παναγιότης, κατά την επιλογήν Αυτής μεταξύ των ικανοτέρων Ιεραρχών της Μητρός Εκκλησίας, ευαρεστηθή και λάβη υπ’ όψιν της την υποψηφιότητα του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Μελίτης Κυρίου Ιακώβου».

* Σύμμαχοι και αντίπαλοι

Ο Επίσκοπος Μελίτης ήταν εκπρόσωπος του Πατριαρχείου στο Παγκόσμιο Συμβούλιο των Εκκλησιών. Από το 1955, οπότε μετακόμισε στη Γενεύη (έδρα του Συμβουλίου), ως και το 1958 εργαζόταν για την κρίσιμη στιγμή.

Θαυμαστής της πολυσχιδούς προσωπικότητας του Πατριάρχη Αθηναγόρα, ήξερε ότι οι ισχυροί φίλοι θα τον βοηθούσαν στις δύσκολες στιγμές. Απέκτησε φίλους, συμμάχους, αντιπάλους και εχθρούς. Στο Φανάρι μετρούσε, μετράει και τιμά πάντα τους φίλους του, που είναι ελάχιστοι.

Οι αντίπαλοί του λένε ότι, αν τον αγαπούσε ο Αθηναγόρας, δεν θα τον έκανε ποτέ Επίσκοπο Μελίτης, δηλαδή Μάλτας. Για την εκλογή τού ως τότε ποιμενάρχη των Ορθοδόξων της νήσου Μάλτας στον αρχιεπισκοπικό θρόνο της Αμερικής, ο Αθηναγόρας θα αναγκαστεί να απολύσει από τη Σύνοδο πέντε μητροπολίτες και να τους καλέσει ξανά να συμμετάσχουν στις διαδικασίες 48 ώρες αργότερα.

Από την πρώτη στιγμή ο Ιάκωβος δείχνει ποιος είναι και τι πραγματικά ρόλο μπορεί να επιτελέσει. Η φυσιογνωμία του κάνει τον γύρο του κόσμου με τη βοήθεια του εξωφύλλου του περιοδικού «Λάιφ». Ο Ιάκωβος κάνει την εμφάνισή του δίπλα στον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, τον ηγέτη των μαύρων της Αμερικής, και δείχνει έτσι ότι η Ορθοδοξία δεν έχει καμία σχέση με τις φυλετικές διακρίσεις που άλλοι χριστιανοί καλλιέργησαν.

* Η περίοδος της χούντας

Ο Ιάκωβος είχε και έχει την πολιτική στο αίμα του. Μεγάλου βεληνεκούς Αρχιεπίσκοπος, έφθασε να διαβάσει την καθιερωμένη προσευχή όταν ο Τζορτζ Μπους εξελέγη πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών.

Είχε σχέσεις με όλους του αμερικανούς προέδρους και πολλές φορές άκουσε και διάβασε να τον αποκαλούν «ΣΙΑ-κωβο», προσωνύμιο που ο ίδιος χαρακτηρίζει φληνάφημα.

Το 1970 συγκρούεται για πρώτη φορά με τους Μητροπολίτες του Πατριαρχείου με αφορμή την τέλεση της Θείας Λατρείας τα αγγλικά, είχε όμως την υποστήριξη του Πατριάρχη Αθηναγόρα.

Οι σχέσεις του, διαρκώς επιδεινούμενες, θα φθάσουν σε οριακό σημείο στα τέλη της δεκαετία του ’80. Στις αρχές του 1990 θα επιδιώξει να εκλεγεί Οικουμενικός Πατριάρχης, δεν θα τα καταφέρει όμως παρά το γεγονός ότι στο παρελθόν ήταν τούρκος υπήκοος και είχε άριστες σχέσεις με πολιτικούς των Ηνωμένων Πολιτειών. Από την εποχή, άλλωστε, που ο Αθηναγόρας έκανε το αδύνατον… δυνατόν είχε περάσει σχεδόν μισός αιώνας.

Ο κομμουνιστικός κίνδυνος είχε εκλείψει και η περεστρόικα του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ έκανε τα πρώτα της βήματα.

Υπέβαλε την παραίτησή του όταν επισκέφθηκε ­ το 1995 ­ την Ιμβρο. Παραλήπτης ήταν ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος (Δημήτρης Αρχοντώνης), τον οποίο είχε βαφτίσει η αδελφή του Ιακώβου…

Ο Καραμανλής «ενθρονίζει» τον Ιάκωβο

Ο Αρχιεπίσκοπος πρώην Αμερικής Ιάκωβος αποτελούσε προσωπική επιλογή του τότε πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή.

Σε επιστολή που ο Κ. Καραμανλής απέστειλε στον τότε Οικουμενικό Πατριάρχη Αθηναγόρα (8 Αυγούστου του 1958, Αρχεία Καραμανλή, σελ. 204, 205, τόμος τρίτος) αναφέρεται ονομαστικά στον Επίσκοπο Μελίτης Ιάκωβο: «Η προκύψασα χηρεία εις τον αρχιεπισκοπικόν θρόνον της Βορείου και Νοτίου Αμερικής, συνεπεία της αδοκήτου και σκληράς απωλείας του αειμνήστου Κυρού Μιχαήλ, ως εικός, εδημιούργησε ουχί μόνον εκκλησιαστικόν πρόβλημα πρώτου μεγέθους εις το σεπτόν Οικουμενικόν Πατριαρχείον αλλά και εξέχουσαν απασχόλησιν εις την Β. Κυβέρνησιν.

Ευθύς εξ αρχής επιθυμώ να τονίσω, Παναγιώτατε, ότι η εξεύρεσις του από πάσης απόψεως πλέον ενδεδειγμένου αντικαταστάτου αποτελεί μέριμναν της Υμετέρας Θειοτάτης Παναγιότητος, ήτις αναμφιβόλως θα προκρίνη τον καταλληλότερον ιεράρχην προς πλήρωσιν του δημιουργηθέντος κενού.

Εξ ετέρου, όμως, δεδομένου ότι ομού μετά των θρησκευτικών καθηκόντων, άτινα θα κληθή να εκπληρώσει ο εκλεγεισόμενος αρχιεπίσκοπος, εύρηνται συνυφασμένα ιδιάζοντα εθνικά συμφέροντα αφορώντα τον εν Αμερική Ελληνισμόν, ας μοι επιτραπή να διατυπώσω την ευχήν όπως η Υμετέρα Θειοτάτη Παναγιότης, κατά την επιλογήν Αυτής μεταξύ των ικανοτέρων Ιεραρχών της Μητρός Εκκλησίας, ευαρεστηθή και λάβη υπ’ όψιν της την υποψηφιότητα του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Μελίτης κυρίου Ιακώβου, ούτινος αι ικανότητες, το ήθος και ο εθνικός παλμός τυγχάνουν της πλήρους εκτιμήσεως και απολύτου εμπιστοσύνης της Β. Κυβερνήσεως.

Επί τούτοις, επικαλούμενος επ’ εμέ τας Αρχιποιμαντορικάς ευλογίας της Υμετέρας Θειοτάτης Παναγιότητος, διατελώ μετά βαθυτάτου σεβασμού».

Η επιλογή του Μιχαήλ

Στις 11 Οκτωβρίου του 1949 η Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου εκλέγει νέο Αρχιεπίσκοπο Αμερικής τον ως τότε Μητροπολίτη Κορίνθου Μιχαήλ.

Ο Αρχιεπίσκοπος Μιχαήλ ήταν μία από τις μεγαλύτερες φυσιογνωμίες της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Ιεράρχης χαμηλών τόνων και γνωστός θεολόγος αλλά και ποιμενάρχης, ο Αρχιεπίσκοπος Μιχαήλ εξελέγη σε μια δύσκολη περίοδο για την Ελλάδα αλλά και για ολόκληρη την υφήλιο. Ο Πατριάρχης Αθηναγόρας ήταν αντίθετος με την εκλογή του. Ο θάνατος όμως του Μητροπολίτη Ρόδου Τιμοθέου που εξελέγη αρχικά από καρδιακή προσβολή κατά την τελετή του Μεγάλου Μηνύματος στο Φανάρι προκάλεσε μεγάλα προβλήματα.

Ιεράρχες που γνωρίζουν καλά εκείνη την εποχή δηλώνουν ότι ο Μιχαήλ αποτελούσε τη μόνη επιλογή.

Τα όσα ανέφερε στην πρώτη του εγκύκλιο μετά την ενθρόνισή του στις 15 Δεκεμβρίου 1949 αποτελούν μια σαφή ένδειξη του πνεύματος της εποχής, της προσωπικότητας του νέου τότε Αρχιεπισκόπου και κυρίως των σχέσεών του με την αμερικανική κυβέρνηση: «Ευρισκόμενοι, τέκνα μου αγαπητά και περιπόθητα, εν τη μεγάλη ταύτη και φιλοξένω Δημοκρατία της Αμερικής, προς ην βαθυτάτην ευγνωμοσύνην οφείλομεν δι’ όσα εμόχθησεν και εδαπάνησεν υπέρ της ελευθερίας και ακεραιότητος της Πατρίδος ημών, όλως ιδιαιτέρως οφείλοντες και είμεθα βαθύτατα ευγνώμονες προς τον ευσεβέστατον μέγαν Πρόεδρον Αυτής Κύριον Τρούμαν διά το υπέρ της Ελλάδος ειλικρινές και ζωηρότατον ενδιαφέρον του, το οποίον θερμότατον εξεδηλώθη από της 12ης Μαρτίου 1947. Είναι απολύτως επιτακτική και επιβεβλημένη η επιστροφή των 28.000 παιδιών μας εις την Ελλάδα, της οποίας ο πληθυσμός λόγω του Παγκοσμίου Πολέμου και της κομμουνιστοσυμμοριακής επιβουλής υπέστη σημαντικωτάτην μείωσιν και βαρείαν αιμορραγίαν, να γίνουν παρελάσεις της νεολαίας εις εκάστην ενορίαν με το σύνθημα «Η Ελλάς η πρωτοπόρος του αντικομμουνιστικού αγώνος ζητεί τον επαναπατρισμόν των 28.000 παιδιών της των απαχθέντων και ευρισκομένων εις τας χώρας του σιδηρού παραπετάσματος» και να αποσταλούν παρ’ εκάστης κοινότητος και σωματείου προς τον Honorable Trygvnye Lie, General Secretary of the United Nations, Lake Success, τηλεγραφήματα διαμαρτυρίας διά την μέχρι τούδε αδικαιολόγητον αναβολήν λήψεως σοβαράς και τελεσφόρου αποφάσεως διά τον επαναπατρισμόν».

Το ποιμαντικό έργο του Αρχιεπισκόπου Μιχαήλ ήταν αθόρυβο. Εδωσε νέα ώθηση στα ημερήσια και απογευματινά σχολεία. Αναδιοργάνωσε το γραφείο παιδείας. Πολλαπλασίασε τα κατηχητικά σχολεία. Αναδιοργάνωσε τη Θεολογική Σχολή του Τιμίου Σταυρού του Μπρούκλιν καθώς και την Ακαδημία του Αγίου Βασιλείου. Ανανέωσε το περιοδικό «Ορθόδοξος Παρατηρητής». Ιδρυσε αρχιεπισκοπικό γηροκομείο.

* Η μεγάλη μάχη 

Οι δύσκολες στιγμές του Αρχιεπισκόπου Μιχαήλ άρχισαν όταν έκρινε ότι το ένα δολάριο που υποχρεωτικά κατέβαλλε η κάθε ελληνική οικογένεια στις κατά τόπους ενορίες δεν έφθανε για να εξυπηρετηθούν οι ανάγκες του έργου που επιτελούσε. Οι εφημερίδες κατέκριναν την απόφαση του Αρχιεπισκόπου που ήθελε αύξηση των εσόδων. Οι απαντήσεις ήταν άμεσες και δίνονταν τόσο μέσα από δημοσιεύματα όσο και κατά τη διάρκεια των κηρυγμάτων.

Ο Αρχιεπίσκοπος Μιχαήλ ως ποιμενάρχης ενός εκατομμυρίου Ελλήνων έδωσε μεγάλες μάχες για το Κυπριακό, όρισε ημέρα πένθους της ομογένειας για τους βανδαλισμούς του 1955 που σημειώθηκαν εις βάρος των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης, διεξήγε εράνους για την ανοικοδόμηση των κατεστραμμένων ναών της Ελλάδας ενώ έστελνε συνεχώς χρήματα σε περιοχές της χώρας που είχαν πληγεί από τους σεισμούς.

Το 1958 ο Αρχιεπίσκοπος Μιχαήλ θα αφήσει την τελευταία του πνοή και λίγο αργότερα θα τον διαδεχθεί ο από Μελίτης Ιάκωβος Κουκούζης.

Γιατί έπεσε ο Σπυρίδων

Ο Μητροπολίτης Ιταλίας Σπυρίδων στις 30 Ιουλίου 1996 εξελέγη νέος Αρχιεπίσκοπος Αμερικής. Λίγο νωρίτερα ο κ. Ιάκωβος είχε ανακοινώσει την παραίτησή του, όπως ακριβώς είχε συμφωνηθεί στην Ιμβρο το 1995.

Η εκλογή του κ. Σπυρίδωνα έγινε παρά την αντίθετη άποψη του υπουργείου Εξωτερικών, το οποίο θεωρούσε καλύτερη επιλογή τον Βρεσθένης Δημήτριο Τρακατέλλη.

Ο Σπυρίδων Παπαγεωργίου παρέλαβε μια οικονομικά ισχυρή Αρχιεπισκοπή, πάντα στην πρώτη γραμμή της πολιτικής ζωής των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ελλάδος, περισσότερες από 500 ενορίες σε όλη την επικράτεια, μία Θεολογική Σχολή και κυρίως εκατοντάδες χιλιάδες ομογενείς που δήλωναν «Greek Orthodox» ενώ δεν είχαν καμία σχέση με την Ελλάδα. Ο προκάτοχος του αρχιεπισκοπικού θρόνου Ιάκωβος λέει πάντα ότι αν κατάφερε δύο πράγματα είναι να δηλώνουν οι ομογενείς «Greek Orthodox» και να αναγνωριστεί η Ορθόδοξη Εκκλησία της Αμερικής ως μείζων θρησκεία από το αμερικανικό κράτος.

Μέσα σε τρία χρόνια όμως τα πάντα ανετράπησαν. Οι συγκρούσεις του Αρχιεπισκόπου με ομογενείς ήταν καθημερινές· προσπάθησε να αναδιοργανώσει τα σχολεία, όμως ποτέ δεν ολοκλήρωσε το έργο του. Παρά τη μεγάλη προίκα του (επελέγη γιατί ήταν Ελληνοαμερικανός, απόφοιτος της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης και απόλυτα πιστός στο Οικουμενικό Πατριαρχείο), δεν κατάφερε να ξεπεράσει τους σκόπελους που πάντα αντιμετώπιζαν οι προκαθήμενοι της Εκκλησίας της Αμερικής.

Παραιτήθηκε στα μέσα Αυγούστου και μετά από έντονο παρασκήνιο, ενώ η Σύνοδος του οικουμενικού θρόνου τον εξέλεξε Μητροπολίτη Χαλδίας μιας πόλης του Πόντου.

Ο Βρεσθένης Δημήτριος εξελέγη Αρχιεπίσκοπος Αμερικής μόλις στις 19 Αυγούστου του 1999. Για την εκλογή του δόθηκε μια μεγάλη μάχη, ενώ ένας από τους συνοδικούς μητροπολίτες ψήφισε λευκό. Είναι ο τρίτος Αρχιεπίσκοπος Αμερικής, μετά τον Αθηναγόρα και τον Μιχαήλ, που έχει υπηρετήσει την Εκκλησία της Ελλάδος. Ηταν τιτουλάριος Μητροπολίτης μιας περιοχής της Λακωνίας, της Βρεσθένης, που βρίσκεται κοντά στον Μιστρά. Εζησε πολλά χρόνια στην Αμερική και για όσους γνωρίζουν την ιστορία της Αρχιεπισκοπής Αμερικής η φυσιογνωμία του ανταποκρίνεται περισσότερο στον τρόπο που λειτουργούσε και σκεπτόταν ο Αρχιεπίσκοπος Μιχαήλ. Είναι ήρεμος, ακριβώς όπως ο Μιχαήλ, χαμηλών τόνων, όπως ο Μιχαήλ, αθόρυβος, όπως ο Μιχαήλ, με θεολογικούς προβληματισμούς, όπως ο Μιχαήλ, δηλώνουν οι ίδιοι άνθρωποι.

Το αν ο Μιχαήλ αποτελεί πρότυπο για τον νέο Αρχιεπίσκοπο Αμερικής το γνωρίζει μόνον ο ίδιος, το σίγουρο πάντως είναι ότι καλείται μετά από χρόνια διδασκαλίας στις Θεολογικές Σχολές του Χάρβαρντ και του Τιμίου Σταυρού της Βοστόνης να ποιμάνει μια Αρχιεπισκοπή μισοδιαλυμένη. Το έργο του, η πορεία του αλλά και η ποιμαντορία του θα κριθούν από τους ιστορικούς του μέλλοντος. Φεύγει ωστόσο από την Αθήνα στις 15 Σεπτεμβρίου με τις καλύτερες συστατικές επιστολές και με μόνη προίκα τα όσα προσέφερε στην Εκκλησία στα 50 και πλέον χρόνια που την υπηρετεί.