Ο Θεολόγος Νικόλαος Λεβέντης συνομιλεί με τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Βρεσθένης κ.κ. Θεόκλητο για σύγχρονους θεολογικούς, κοινωνικούς και εκκλησιαστικούς προβληματισμούς
Θα μπορούσατε να μας πείτε λίγα λόγια για το μυστήριο του Βαπτίσματος, τη θεολογία του και τις προϋποθέσεις συμμετοχής σ’ αυτό;
Το Βάπτισμα είναι το βασικό Μυστήριο της Εκκλησίας μας, διά του οποίου ο άνθρωπος ενώνεται με τον Χριστό και γίνεται μέλος του Τιμίου Σώματός του. Στην Καινή Διαθήκη ονομάζεται «λουτρόν παλιγγενεσίας και ανακαινώσεως Πνεύματος Αγίου» (Τίτ. 3, 5). Ειδικότερα, οι Πατέρες της Εκκλησίας έχουν δώσει πολλές ονομασίες, οι οποίες διατυπώνουν τη σημασία του Βαπτίσματος. Ο Μέγας Βασίλειος ονομάζει το βάπτισμα «παλιγγενεσία ψυχῆς, ἔνδυμαφωτεινόν… ὄχημαπρόςοὐρανόν…υἱοθεσίας χάρισμα» (PG 31, 433).
Την αναγκαιότητα του Βαπτίσματος υπογραμμίζουν οι θεοφόροι Πατέρες της Εκκλησίας σε πολλά συγγράμματά τους. Ο Ιερός Χρυσόστομος λέγει: «Τάφος ἐστίκαίἀνάστασιςτό βάπτισμα, συνθάπτεται γάρ ὁ παλαιός ἄνθρωποςτῇἁμαρτίᾳκαίἀνίσταται ὁ νέος ὁ ἀνακαινούμενος κατ’ εἰκόνατοῦκτίσαντος» (Ε.Π.Ε. 30, 368).
Κύριο ρόλο στο Μυστήριο, εκτός από τον υποψήφιο διά το Βάπτισμα, έχει ο ανάδοχος, ο οποίος χαρακτηρίζεται πλέον ως πνευματικός πατέρας (ή πνευματική μητέρα), όπως τον αποκαλεί ο ιερός Χρυσόστομος. Έχουν χρέος οι ανάδοχοι, υπογραμμίζει ο ίδιος, «πολλήντήνἀγρυπνίανἐνδείκνυσθαι… (πρός τούς ἀναδεκτούς) παραινοῦντεςκαί συμβουλεύοντες, διορθοῦντες, πατρικήνφιλοστοργίανἐπιδεικνύμενοι» (Ἰω. Χρυσοστόμου, Κατήχησις Β’, κεφ. 15, SC 15, 142). Αναλαμβάνει δηλαδή την κατήχηση του νεοφωτίστου στην πίστη της Εκκλησίας και μεριμνά για την πνευματική του πρόοδο συνεργαζόμενος με τους βιολογικούς γονείς του.
Ο Θεός ενδιαφέρεται για το σε ποια θρησκεία ανήκουμε; Διαφέρουν οι προϋποθέσεις σωτηρίας μεταξύ Χριστιανών και πιστών άλλων θρησκευτικών διδασκαλιών;
Σεβ.: Ο Θεός θέλει όλοι οι άνθρωποι να σωθούν ανεξαρτήτως οποιασδήποτε διακρίσεως, ακόμα και θρησκείας. Γι’ αυτό, το μόνο που ζητάει από εμάς είναι η καρδιακή συγκατάνευσή μας στην πρόσκλησή Του για τη Βασιλεία Του. Όλα τα άλλα,η πίστη, οι αρετές, η σωτηρία, η αγιότητα θα έλθουν ως θεία δωρήματα, καθώς δεν αποτελούν καρπούς μιας προσωπικής ή εγωιστικής κατάκτησης.
Ποιος κυριαρχεί στη συνείδηση των πιστών: ο φόβος του Θεού ή ο φόβος του Αντίχριστου;
Σεβ.: Σήμερα γίνεται πολύς λόγος για τα έσχατα, ότι βρισκόμαστε στην εποχή του Αντιχρίστου, ότι ο κόσμος οδεύει στην καταστροφή. Όμως, οι Γεροντάδες μας έρχονται μέσα από την πνευματική τους εμπειρία να μας ανατρέψουν αυτή την κοσμική και δαιμονιώδη λογική. Λέγει ο μακαριστός άγιος Γέροντας Αιμιλιανός ο Σιμωνοπετρίτης ότι πρέπει να αφήσουμε τον Αντίχριστο και να φροντίσουμε να έχουμε μία ζωντανή σχέση με το Χριστό. Να ελπίζουμε στον Χριστό, να ποθούμε τον Χριστό. Να λέμε: «ναι, είμαι άσωτος, αμαρτωλός. Παρά τα χάλια μου,όμως, ελπίζω στη χάρη και τη δύναμη του Κυρίου». Εξάλλου, μας το λέει ο Απόστολος Παύλος ότι όπου επλεόνασε η αμαρτία υπερπερισσεύει η χάρη του Θεού. Όπου δοκιμάζεται ο κόσμος από καταστροφές, πολέμους, αντιχρίστους, εκεί είναι εγγύς ο Θεός, έτοιμος να σώσει την κάθε ψυχή που είναι δεκτική του ελέους και της αγάπης Του.
Είναι η πίστη αποκούμπι για τις φοβικές προσωπικότητες;
Σεβ.: Η αληθινή πίστη δεν μπορεί να είναι αποκούμπι κανενός. Η πίστη δεν είναι κάποιο ιδεολόγημα ή σύστημα θρησκευτικών θεωριών που θα πρέπει να αποδεχθεί κάποιος διανοητικά. Η πίστη στον Χριστό είναι βίωμα, είναι τρόπος ζωής, είναι εμπειρία της προσωπικής μας σχέσης με τον Χριστό. Η πίστη είναι η εσωτερική συνειδητοποίηση και συναίσθηση της αμαρτωλότητάς μας και, συγχρόνως, το άφημά μας στα χέρια και το θέλημα Εκείνου. «Γεννηθήτω το θέλημά σου» λέμε στο Θεό και Τον καλούμε να γίνει Εκείνος ο οδηγός της ταλαίπωρης ζωής μας. Εκείνος που φοβάται δεν μπορεί να αγαπήσει, δεν μπορεί να πιστέψει πραγματικά, παρά μόνο στον εαυτό του. Ο φόβος είναι αποτέλεσμα της πτώσης του ανθρώπου στην αμαρτία. Αυτή του άνοιξε τη δίοδο για κάθε είδους φόβο στη ζωή του και, άρα, για την τραγικότητα της επί γης πορείας του.Θεοποιεί το εγώ του, τις επιθυμίες του, τις αμφισβητήσεις του. Παραμένει στους φόβους και τις ανασφάλειές του και με βάση αυτά δημιουργεί μέσα του το δικό του φαντασιακό Θεό, για να παρηγορηθεί προσωρινά. Αν είχαμε ανοικτά πνευματικά μάτια θα βλέπαμε ότι πλημμυριζόμαστε διαρκώς από το φως, την αλήθεια, τη ζωή και την αγάπη. Θα βλέπαμε στον εαυτό μας, στον κάθε συνάνθρωπο, σε όλη τη δημιουργία, την πανάγαθη παρουσία του Θεού, όπως και του αγαθού φύλακα αγγέλου μας. «Ει ο Θεός υπέρ ημών, τις καθ᾽ ημών;» θα φωνάξει μεταξύ άλλων ο απόστολος Παύλος (Ρωμ. 8, 31). Είναι συγκλονιστικός ο λόγος επ’ αυτού, του μεγάλου ασκητικού διδασκάλου οσίου Ισαάκ του Σύρου: «Μην σε ταράξει καθόλου -γράφει στον τρίτο λόγο του- ο λογισμός του φόβου… αλλά μάλλον πίστευε ότι έχεις φύλακα τον ίδιο τον Θεό που είναι μαζί σου, και την ακρίβεια γι᾽ αυτό ας σε πληροφορήσει η φρόνησή σου, ότι συ με όλη τη δημιουργία είστε δούλοι ενός και του ιδίου δεσπότη, ο Οποίος με ένα μόνο νεύμα Του κινεί και σαλεύει, και ημερώνει και οικονομεί τα πάντα, και κανείς δούλος δεν μπορεί να βλάψει κανέναν από τους σύνδουλούς του χωρίς να το παραχωρήσει Εκείνος που προνοεί και κυβερνά τα πάντα… Καθότι ούτε οι δαίμονες ούτε τα βλαπτικά θηρία ούτε οι κακοί άνθρωποι μπορούν να εκπληρώσουν το κακό τους θέλημα για αφανισμό και απώλεια του άλλου, όταν δεν θέλει ο κυβερνών τα πάντα Θεός. Αλλά και όταν θέλει, δίνει και όρια σ᾽ αυτό, κατά πόσο πρέπει να βλάψουν».
Προϋπόθεση βεβαίως για τη χαρισματική αυτή πραγματικότητα: η πίστη στον Χριστό. Χωρίς αυτήν ο φόβος εξακολουθεί να σφραγίζει τη ζωή μας. Το απεκάλυψε ο ίδιος ο Χριστός ότι το αντίδοτο του φόβου είναι η πίστη. «Μη φοβού, μόνον πίστευε» (Μάρκ. 5, 36) λέει στον καθένα μας μέχρι σήμερα. «Μη ταρασσέσθω ημών η καρδία μηδέ δειλιάτω. Πιστεύετε εις τον Θεόν και εις εμέ πιστεύετε» (Ιωάν. 14, 1 & 27β). Και εννοείται ότι η αληθινή πίστη συνυπάρχει πάντοτε με την αγάπη. «Πίστις δι᾽ αγάπης ενεργουμένη» που λέει ο Απόστολος (Γαλ. 5, 6). Γι’ αυτό και «φόβος ουκ έστιν εν τη αγάπη, αλλ᾽ η τελεία αγάπη έξω βάλλει τον φόβον» (Α´ Ιωάν. 4, 18).
Σεβασμιώτατε, υπάρχει κίνδυνος να εκπέσει η θεολογία σε ψευδοθεολογία;
Σεβ.: «Θεολογία είναι να ζούμε εν Θεώ και να έχουμε τον Θεό να ζει μέσα μας», έλεγε χαρακτηριστικά ο Γέροντας Σωφρόνιος. Η Θεολογία δεν διδάσκεται, δεν είναι ένα διανοητικό κατασκεύασμα, όσο μεγαλοφυές και αν είναι αυτό. Η Θεολογία βιώνεται, είναι μία εμπειρική κατάσταση του πνεύματός μας. Γίνεται το περιεχόμενο της προσευχής μας, αλλά και αναπτύσσεται, τροφοδοτείται από την προσευχή. Λένε οι Πατέρες ότι Θεολόγος είναι αυτός που προσεύχεται αληθινά, αλλά και πως αυτός που προσεύχεται αληθινά είναι αληθινός Θεολόγος.
Η Ορθόδοξη Παράδοση έχει δείξει ότι για να φθάσει κάποιος στην αληθινή, εμπειρική Θεολογία θα πρέπει να βιώσει το ησυχαστικό ασκητικό σχήμα: υπακοή-προσευχή-Θεολογία. Όπως έλεγε ο Γέροντας ΕφραίμΚατουνακιώτης, η υπακοή φέρνει την προσευχή και η προσευχή την Θεολογία ως εμπειρική κατάσταση. Ως βάση για την απόκτηση του χαρίσματος της Θεολογίας θεωρούσε την μακαρία υπακοή.
Η αληθινή Θεολογία είναι ο λόγος του Θεού, και προκύπτει από την ένωση του ανθρώπου με τον Θεό. Χωρίς την ένωση αυτή δεν έχει αντίκρισμα ο λόγος περί Θεού. Είναι σαν να μιλάς για μία πόλη την οποία δεν έχεις επισκεφθεί∙ δεν την γνωρίζεις εμπειρικά. Η Θεολογία ως διανοητική ενασχόληση, επεξεργασία συλλογισμών και εννοιών είναι πολύ υποδεέστερη από την Θεοπτία. Η Θεολογία τότε γίνεται στείρα, ψευδοθεολογία και μένει στα όρια της κτιστότητας, αγνοεί τη φανέρωση του ακτίστου μέσα στην κτίση και δεν συντελεί στην πραγματοποίηση της κοινωνίας με τον Θεό.
Έχουμε ανάγκη μίας μεταπατερικής«Θεολογίας»;
Σεβ.: Εδώ επιτρέψτε μου να αναφέρω τα λόγια του π. Γεωργίου Φλωρόφσκι, ο οποίος έχοντας υπόψη του αυτό που σήμερα ονομάζουμε «μεταπατερική Θεολογία» έκανε λόγο για επιστροφή στους Πατέρες, στις πατερικές σπουδές και στα πατερικά θεμέλια. Έγραφε χαρακτηριστικά: «Η απομάκρυνση από τον Χριστιανικό Ελληνισμό δεν είναι καθόλου πρόοδος, αλλά οπισθοδρόμηση, επιστροφή πίσω στα αδιέξοδα και τις αμηχανίες του άλλου Ελληνισμού, εκείνου που δεν είχε μεταμορφωθεί και από τον οποίον δεν υπήρχε καμιά διέξοδος, παρά μόνο μέσω της πατερικής ολοκληρώσεως». Ο δε ΠαναγιώτατοςΟικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος στον χαιρετισμό του στο συνέδριο της Θεολογικής Ακαδημίας του Βόλου υπογράμμισε:«Το μέλλον ανήκει εις μίαν αυθεντικήνπατερικήνθεολογίαν, πέραν από τον νεοπατερισμόν και τον μεταπατερισμόν, εις μίαν εκκλησιαστικήνθεολογίαν, η οποία ζωογονείται από την έντασιν μεταξύ του «ήδη» και του «όχι ακόμη» της Βασιλείας του Θεού». Ας μελετάμε, λοιπόν, τον ανεξάντλητο πνευματικό θησαυρό που μας κληροδότησαν οι θεοφόροι Πατέρες μας και αυτό αρκεί.
Μιλώντας για τον άνθρωπο και τις ανάγκες του, ποια είναι άποψη σας, Σεβασμιώτατε, για τον δεύτερο γάμο των κληρικών, π.χ. σε περίπτωση χηρείας; Θεωρείτε ότι θα μπορούσε να επιτραπεί υπό προϋποθέσεις;
Σεβ.: Ο δεύτερος γάμος των κληρικών είναι ένα πολύ σοβαρόθέμα που η Εκκλησία μας Συνοδικώς πιστεύω ακράδαντα ότιπρέπει να αντιμετωπίσει με υπευθυνότητα και σοβαρότητακαι, φυσικά, εάν τελικώς το αποδεχτεί, θα ορίσει τις προϋποθέσειςτελέσεώς του.
Είστε ικανοποιημένος από το επίπεδο των νέων κληρικών; Υπάρχει κάτι που χρειάζεται να αλλάξει στην επιλογή τους;
Σεβ.: Οι νέοι κληρικοί είναι το μέλλον και η ελπίδα της Εκκλησίας μας. Έχουν θερμό ενθουσιασμό, ιερό ζήλο, πίστη, μια αγνότητα ψυχής, απαραίτητα για να διακονήσουν το ποίμνιο. Εκείνο που χρειάζεται είναι να θεωρούν τον Επίσκοπο που τους χειροτόνησε Πνευματικό τους Πατέρα, να τον υπακούουν, να τον σέβονται, να επικοινωνούν μαζί Του για κάθε θέμα που αντιμετωπίζουν. Να εγκαταλείψουν τον επαγγελματισμό, να αγαπήσουν καρδιακά και να αποκτήσουν πνεύμα διακονίας και θυσίας για το ποίμνιό τους, αναλογιζόμενοι την ευθύνη για τις ψυχές που οδηγούν στη Βασιλεία του Θεού. Επίσης, να καταρτίζονται συνεχώς, να διαβάζουν την Αγία Γραφή και να μελετούν τους Πατέρες, ώστε να τροφοδοτούνται πνευματικά. Ο λόγος των Πατέρων ως αποτέλεσμα της εμπνεύσεως του Αγίου Πνεύματος είναι πάντοτε σύγχρονος και απαντάει σε προβλήματα της εποχής μας. Πρότυπό τους να είναι ο Επίσκοπός τους, ο οποίος πρέπει να είναι ουσιωδώς «εις τύπον και τόπον Χριστού», δηλαδή πραγματικός Πατέρας, εμπειρικός Διδάσκαλος, Αδελφός και Φίλος για τον κάθε κληρικό του, να θυσιάζεται καθημερινά, όπως ο Κύριος για την Εκκλησία.
Πόσο επηρεάζουν τα ηθικά παραπτώματα των ιερέων την προσέλευση των πιστών στην εκκλησιαστική σύναξη; Είναι προσωπολάτρες οι πιστοί;
Σεβ.: Σαφώς και τα ηθικά παραπτώματα των κληρικών σκανδαλίζουν και επηρεάζουν τους πιστούς. Ωστόσο, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι και οι κληρικοί είναι άνθρωποι με αδυναμίες και προκλήσεις στη ζωή τους. Πάντοτε με συνείχε η ιστορία από το Γεροντικόόπου ένας Επίσκοπος έπεσε σε μία μεγάλη αμαρτία.Την άλλη μέρα ήταν γιορτή.Πήγε λοιπόν στην εκκλησία που γιόρταζε, που πανηγύριζε, και ο πολύς λαός της Μητροπόλεως ήταν συγκεντρωμένος εκεί.Ανέβηκε στον άμβωνα, έβγαλε το ωμοφόριό του, το σύμβολο της αρχιεροσύνης, το άφησε κάτω και μπροστά σε όλους ομολόγησε το αμάρτημά του και κατέληξε:
- «Παραιτούμαι. Είμαι ανάξιος. Φεύγω. Δεν μπορώ. Τα παρατάω. Δεν είμαι άξιος πλέον να σας ποιμαίνω εγώ. Να διαλέξετε έναν καινούριο και να σας ποιμαίνει και να σας λειτουργεί και να σας κηρύττει και να σας εξομολογεί».
Και έκανε να κατέβει από τον άμβωνα και να φύγει, αλλά ο κόσμος επαναστάτησε.Τον εμπόδισε. Τον συγκράτησε:
- «Στάσου εκεί. Δεν σε αφήνουμε. Μείνε στη θέση σου. Και ας πέσει επάνω μας η αμαρτία σου. Εμείς σε θέλουμε για πατέρα, φώναξαν όλοι με μια φωνή» είπε ο λαός.
Συγκινημένος ο Επίσκοπος από την αγάπη του λαού του είπε:
- «Αν θέλετε να μείνω, αν και είμαι ανάξιος, τότε θα κάμετε ότι θα σας πω, διαφορετικά φεύγω».»
- «Θα κάνουμε», συμφώνησαν όλοι μαζί, «ό,τι θέλεις, αρκεί να μείνεις».
- «Θα πάω και θα ξαπλώσω μπροστά στην πόρτα ανάσκελα και θα βγείτε όλοι και βγαίνοντας θα πατάτε πάνω στο στήθος μου. Και θα με φτύνετε. Και θα μου λέτε και «Θεός σχωρέστον». Τότε θα μείνω. Όλοι σας μέχρι ενός».
Οι χριστιανοί για να μην τον χάσουν, λοιπόν, το έκαναν αυτό.Πατούσαν επάνω του.Όταν πέρασε και ο τελευταίος, ακούστηκε φωνή εξ ουρανού, την οποία άκουσε και ο Επίσκοπος και οι χριστιανοί: «Διά την πολλήν του μετάνοια και ταπείνωση, συγχωρέθηκε η αμαρτία του».
Από την άλλη πλευρά, η προσωπολατρία αποτελεί καρκίνωμα στο σώμα της Εκκλησίας. Χριστιανοί ζητωκραυγάζουν για τον δικό τους γέροντα, που έχει αποκτήσει φήμη και έχει γίνει άλλος ένας θρησκευτικός γκουρού, από τον οποίο οι πιστοί εξαρτώνται. Απαιτούν μία ακόμη εγγυημένη προφητεία που θα τους βγάλει από τον κοπιαστικό πνευματικό αγώνα. Ο πνευματικός λατρεύεται και δείχνει να απολαμβάνει τη δόξα των ανθρώπων. Καταφέρνει κάποιες φορές να εισβάλλει στην προσωπική ζωή των πιστών, απογυμνώνοντας την από την ελευθερία και τη διάκριση. Αυτό,όμως, δεν αποτελεί πνευματική πατρότητα, σύμφωνα με την παράδοση της Εκκλησίας μας.
Ο γνήσιος πνευματικός πατέρας οδηγεί την ψυχή στις αναγκαίες γνώσεις της πνευματικής ζωής, παρέχει υπόδειγμα ζωής, προσφέρει τη χάρη, που ενοποιεί και οδηγεί τον εξομολογούμενο στην ελευθερία. Γίνεται ένας «δότης» μέσα από την καρδιά του, από την προσευχή του, από τον πόθο του, από την παρουσία του, σ’ αυτόν που επικρέμαται στο επιτραχήλιό του· γίνεται ο δότης του ίδιου του Θεού. Με αυτόν τον τρόπο, η υπακοή δεν είναι μια στυγνή και σιδερένια πειθαρχία, αλλά αντανάκλαση της αγάπης και της στοργής των συνενωμένων προσώπων γύρω από τον γέροντα, ένα ελεύθερο δόσιμο αγάπης και στοργής αυτού προς τα τέκνα του και των τέκνων του προς αυτόν.
Ο προτεστάντης θεολόγος KarlBarth είχε στο γραφείο του έναν πίνακα του Grünewald. Ο πίνακας αυτός φέρει πάνω του ένα παράδοξο σημείο∙ τη θέση του μαθητή Ιωάννη στον Σταυρό έχει πάρει ο Ιωάννης ο Πρόδρομος. Είναι γνωστό πως ο Πρόδρομος με τη διδασκαλία του ανεδείκνυε το πρόσωπο του Μεσσία. Δεν άφηνε παρεξηγήσεις και δεν καλλιεργούσε κάποιο κίνημα οπαδών. Εκείνος μιλούσε για τον Μεσσία που θα γεννιόταν και θα λύτρωνε την ανθρωπότητα από την αμαρτία. Δεν κράτησε τίποτε για τον εαυτό του. Κήρυττε για τον Χριστό, ποτέ όμως δεν Τον αντικατέστησε. Στον πίνακα αυτό του Γερμανού αναγεννησιακού ζωγράφου, ο Πρόδρομος με το δάκτυλο του χεριού του δείχνει εμφαντικά τον Εσταυρωμένο. Στην Εκκλησία, κάποιες φορές, έχεις την αίσθηση πως προσωπεία σφετερίζονται το πρόσωπο του Εσταυρωμένου. Όχι όμως τη θέση Του. Βλέπετε, η θέση Του είναι άβολη. Το πρόσωπο Του όμως;
Πιστεύετε ότι ο χώρος της Εκκλησίας χρειάζεται εξυγίανση;
Σεβ.: Η Εκκλησία δεν είναι Υπουργείο ούτε ανθρώπινος Οργανισμός ή επιχείρηση,ώστε να χρειάζεται εξυγίανση. Ο Χριστός είναι το εχέγγυο και ο θεμέλιος λίθος της Εκκλησίας. Εκείνος με τη θυσιαστική, σταυρική Του αγάπη οδηγεί το πλήρωμα της Εκκλησίας Του στη Βασιλεία του Θεού, ανακαινίζοντάς το αενάωςδιά του τιμίου Σώματος και Αίματός του, με μοναδικό και ανεπανάληπτο τρόπο. Η Εκκλησία είναι Εκκλησία αμαρτωλών εντός της οποίαςαναγεννώνται και θεραπεύονται οι αμαρτωλοί, δηλαδή όλοι εμείς, με την χάρη του Κυρίου.
Υπάρχει κάτι που σας ενοχλεί στην Εκκλησία;
Σεβ.: Τι να μας ενοχλεί άραγε όταν είμαστε συνειδητά μέλη της Εκκλησίας; Όταν αφηνόμαστε στο θέλημα και τη χάρη του Χριστού; Ενοχλείται μόνο εκείνος που θέλει, όπως ο Φαρισαίος, να δικαιώσει τον εαυτό του και βλέπει όλους τους άλλους ως τελώνες και αμαρτωλούς. Στην Εκκλησία,ο άνθρωπος, ο χαριτωμένος από το Θεό, είναι εκείνος που δίδει ελπίδα, παρηγοριά και ειρήνη στις ψυχές των ανθρώπων. Οι Γεροντάδες μας έβλεπαν σε όλα την ομορφιά και τον λόγο του Θεού.Ο Άγιος Πορφύριος, για παράδειγμα, εύρισκε πάντοτε έναν καλό λόγο για να πει. Μέσα από το χειρότερο πράγμα εκείνος έβγαζε την ομορφιά. Η Εκκλησία μας, λοιπόν, κάνει αυτό το πράγμα. Παίρνει την ασχήμια και την κάνει ομορφιά. Παίρνει την αμαρτία, χωρίς να ενοχλείται ή να θορυβείται, και την κάνει προωθητική δύναμη για το Θεό. Παίρνει την κοπριά μας, όπως έλεγε ο άγιοςΠαΐσιος, και την μετατρέπει σε γόνιμο έδαφοςγια να ανθίσει το λουλούδι.
Σεβασμιώτατε, σας ευχαριστώ πολύ για τον χρόνο σας, την υπομονή σας, αλλά και την προθυμία με την οποία δεχτήκατε να συνομιλήσουμε. Την ευλογία σας!
Σεβ.: Και εγώ να σας ευχαριστήσω για την τιμή που μου κάνατε. Εύχομαι η Παναγία μας, να προστατεύει τον λαό μας και να ευλογεί κάθε άνθρωπο.
ΠΗΓΗ: Πεμπτουσία
