Του Π. Εμμανουήλ Κλάψη*
Η κοινωνία μας με το Θεό είναι δώρο του Αγίου Πνεύματος και γίνεται ορατή στην όλη ζωή της Εκκλησίας όταν οι άνθρωποι βρίσκουν το Είναι και τη καθολικότητα τους στο Χριστό. Αυτή η κοινωνία με το Θεό γίνεται εμπειρία ζωήs πρώτον όταν μελετούμε τη Αγία Γραφή, δεύτερον όταν μετέχουμε στη Θεία Ευχαριστία και τρίτον όταν βοηθούμε τους φτωχούς αδελφούς μας. Η Αγία Γραφή, Η Θεία Ευχαριστία και το Μυστήριο του ΦτωχούΑδελφού, είναι τρεις διακριτοί και καθοριστικοί τρόποι κοινωνίας με το Θεό που πάντοτε στην ενότητα τους διαμορφώνουν το ήθος της εκκλησίας. Ποιά είναι όμως η θεολογική κατοχύρωση της άποψης πως η έμπρακτοςαγάπη για τους φτωχούς δεν είναι απλά ένα βασικό ηθικό πρόσταγμα του Χριστιανισμού αλλά ορατό σημείο του μυστηρίου της κοινωνίας με το Θεό;
Η μέριμνα της Εκκλησίας για τους φτωχούς και τους αδύνατους βασίζεται στο γεγονός πως όλοι οι άνθρωποιαποτελούν μία αδιαίρετη ενότητα και η σωτηρία, δηλαδή η μετοχή τους στη Θεία δόξα εκφράζεται με τη έμπρακτο αγάπη για την όλη τη κτίση. Για την προφητική παράδοση της Εκκλησίας, ο τρόπος συμπεριφοράς και το κοινωνικό ενδιαφέρον για τους περιθωριοποιημένους ανθρώπου, τους φτωχούς, τους αδύνατους, τα ορφανά, τις χήρες και τους ξένους, είναι το κριτήριο της δικαίας κοινωνίας. Το επιφαινόμενο μιας άδικης και άπιστης
Ας πάρουμε την περίπτωση που κάποιος αδελφός η κάποια αδελφή δεν έχουν ρούχα να ντυθούν και στερούνται το καθημερινό τους φαγητό` αν κάποιος από σας τους πει: «Ο Θεός μαζί σας! Εύχομαι να βρείτε ρούχα και να χορτάσετε φαγητό», ποιό το όφελος, αν δεν τους δώσει κιόλας τα απαραίτητα που χρειάζεται το σώμα: Έτσι και η πίστη, αν δεν εκδηλώνεται με έργα, μόνη της είναι νεκρή.» (Ιακ. 2. 15-17).
Ο άγιος Γρήγορος ο Ναζιανζηνός απερίφραστα διακηρύσσει πως η σωτηρία, η κοινωνία με το Θεό, εξαρτάται από την έμπρακτο αγάπη που έχουν οι άνθρωποι για τους αδελφούς των και ιδιαίτερα τους φτωχούς:
Όλοι είμαστε ίσοι ενώπιον του Κυρίου, είτε είμαστε πλούσιοι, είτε πτωχοί, είτε δούλοι, είτε ελεύθεροι, είτε υγιείς, είτε άρρωστοι κατά το σώμα. Και μια είναι η κεφαλή όλων, από την οποία προέρχονται τα πάντα, ο Χριστός. Και ότι είναι τα μέλη μεταξύ των, το ίδιο είναι και ο καθένας μας προς τον άλλον και όλοι προς όλους…πρέπει να βάλουμε καλά στο μυαλό σας πως η σωτηρία των ψυχών και των σωμάτων μας εξαρτάται από
Η έμπρακτος αγάπη και ελεημοσύνη δεν είναι αρετές που απαιτούνται μόνο από τους πλουσίους. Σ’ αυτούς που διστάζουν να βοηθήσουν τους φτωχούς γιατί θεωρούν τους εαυτούς των φτωχούς, ο Άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης τους ερωτά: « Αλλά θα πεις: ‘Είμαι φτωχός και εγώ· Ας είναι. Ας το πάρομε σαν δεδομένο. Δώσε όμως ότι έχεις. Ο Θεός δεν μας ζητά πάνω από τη δύναμη μας. Εσύ δώσε ψωμί, ο άλλος ένα ποτήρι κρασί, άλλος ένα ρούχο και έτσι με την συνεισφορά πολλών αντιμετωπίζεται η συμφορά του ενός». Με το ίδιο πνεύμα ο Άγιος Βασίλειος παροτρύνει τους φτωχούς να είναι ελεήμονες, σπλαχνικοί και να μοιράζονται τα λίγα αγαθά που ο Θεός τους έχει δώσει.
Είσαι φτωχός; Υπάρχει κάποιος που είναι φτωχότερος από σένα. Έχεις αρκετά τρόφιμα για δέκα ημέρες; κάποιος άλλος δεν έχει ούτε για μια μέρα. Σαν καλόκαρδος και αγαθός άνθρωπος μοίρασε το περίσσευμα σου μ’ αυτούς που έχουν ανάγκη. Μην διστάσεις να δώσεις από τα λίγα που έχεις. Μην νοιάζεσαι μόνο για τη δική σου συμφορά και αγνοείς την συμφορά των άλλων. Ακόμη και αν έχεις στη κατοχή σου ένα καρβέλι ψωμί και ο ζητιάνος στέκεται στη πόρτα σου φέρε το ψωμί έξω και αφού το σηκώσεις ψιλά με τα χέρια σου πρόσφερε προσευχή ευχαριστίας στο θεό και έκφρασε επίσης τη θλίψη σου.
‘Όπως βλέπεις Θεέ μου έχω μόνο ένα καρβέλι ψωμί και το πρόβλημα μου είναι οφθαλμοφανές. Εγώ όμως προτιμώ την εντολή σου από την δική μου χορτασιά και μοιράζομαι το λίγο που έχω με το πεινασμένο αδελφό μου όπως και εσύ δίνεις στους ανθρώπους που έχουν ανάγκη. Γνωρίζω καλά την αγαθοσύνη σου και έχω εμπιστοσύνη στη δύναμη σου γιατί και εσύ δεν αναβάλεις για πολύ καιρό τη χάρη σου αλλά τη προσφέρεις φιλάνθρωπο σ’ αυτους που έχουν ανάγκη.”
Εάν έκανες αυτή τη προσευχή και τη φιλάνθρωπη πράξη, το καρβέλι το ψωμί που θα πρόσφερες από τη στέρηση σου γίνεται σπόρος γεωργικός και φέρνει πολύ καρπό…Φτωχέ μου άνθρωπε δάνεισε το πλούσιο Θεό. Πίστευε σ’ αυτό που πάντοτε ταυτίζεται με τους πονεμένους και τους προσφέρει τη χάρη του (Πίστεύσον τω αεί ει πρόσωπον ίδιον υπέρ του θλιβομένου λάμβανοντι, και οικόθεν αποδίδοντι την χάριν).
Η βοήθεια σ’αυτους που έχουν ανάγκη βασίζεται στη πίστη πως «τίποτε δεν μας φέρνει κοντύτερα στο Θεό από το να κάνουμε το καλό στο συνάνθρωπο μας.». Ο Ιησούς σύνδεσε ( Ματθ. 22.37- 39) την εντολή να αγαπάμε το Θεό: « και θέλεις αγαπά Κύριον τον Θεόν σου εξ όλης καρδίας σου, και εξ όλης της ψυχής σου, και εξ όλης της δυνάμεως σου» (Δευτ. 6.5) με την εντολή να αγαπάμε τον πλησίον : «θέλεις αγαπά τον πλησίον σου ως σεαυτόν» (Λεβ.19.18). Για το Χριστιανισμό η σύνδεση αυτών των δύο βασικών εντολών του Θεού σημαίνει πως οι δύο αυτές εντολές αλληλοπεριχωρούνται και αλληλοερμηνεύονται. ΟΙησούς ζητά να καταλάβουμε την μία εντολή μέσω της άλλης. Ο Απόστολος Παύλος παροτρύνει: « με αγάπη να υπηρετείτε ο ένας τον άλλο. Άλλωστε όλος ο νόμος συνοψίζεται σε μια φράση: Στο ν’ αγαπήσεις το πλησίον σου σαν τον εαυτό σου» (Γαλ. 5:13-14). Η αγάπη μας για το άλλον αποκαλύπτει την αυθεντικότητα της πίστης μας στο Θεό.
Να πως μάθαμε τι είναι αγάπη: Εκείνος πρόσφερε τη ζωή του για χάρη μας’ έτσι οφείλουμε κι εμείς να προσφέρουμε τη ζωή μας για χάρη των αδελφών μας. Αλλά αν κάποιος που έχει τα πλούτη το κόσμου δει τον αδελφό του σε κατάσταση ανάγκης και δεν τον σπλαχνιστεί, πως ο άνθρωπος αυτός να έχει μέσα του αγάπη για το Θεό; Παιδιά μου, ας μην αγαπάμε με λόγια και ωραίες φράσεις, αλλά με έργα κι αγάπη αληθινή»( 1 Ιωαν. 3.16-18).
Η Εκκλησία σε εμπερίστατες καταστάσεις νουθετεί τους χριστιανούς να είναι πραγματικά άνθρωποι της αγάπης, να χρησιμοποιούν τα αγαθά τους για να εκφράσουν τη φιλανθρωπία του Θεού. Η έμπρακτος αγάπη για αυτούς που έχουν ανάγκη δεν επιδέχεται καμιά αναβολή. Ο Μέγας Βασίλειος παροτρύνει τους χριστιανούς « Τι σας εμποδίζει να δώσετε τώρα ελεημοσύνη; … Οι πεινασμένοι πεθαίνουν μπροστά στο πρόσωπο σας. Οι γυμνοί έχουν ξεπαγιάσει. Αυτοί που χρεωστούν σέρνονται από το λαιμό. Και εσείς αναβάλλεται την ελεημοσύνη για μια άλλη μέρα»; Ο Άγιος Γρηγόριος ο Νανζιανζηνός συμβουλεύει τους χριστιανούς «Μην αφήσετε τίποτε να μπει ανάμεσα στην θέληση σας και στη πράξη σας. Αυτό μόνο δεν επιτρέπεται να αργοπορήσει; καλοσύνη στους άλλους ανθρώπους…Η καλοσύνη που εκφράζεται στην ώρα της ανάγκης έχει διπλή αξία. Όταν κάνεις χάρες με το ζόρι και γιατί πρέπει δεν εκφράζεις αγάπη και είναι χωρίς τη χάρη του Θεού. Πρέπει να προθυμία και χαρούμενα να δίνουμε αγάπη και ελεημοσύνη».
Η ταύτιση του Χριστού με τους φτωχούς.
Ο Ιησούς ξεκάθαρα μας λέει τι απαιτείτε για να εισέλθει κανείς στη βασιλεία του Θεού:
Ελάτε, οι ευλογημένοι απ’ τον Πατέρα μου, κληρονομήσατε τη βασιλεία που σας έχει ετοιμαστεί απ’ την αρχή του κόσμου. Γιατί, πείνασα και μου δώσατε να πιω, ήμουν ξένος και με περιμαζέψατε, γυμνός και με ντύσατε, άρρωστος και μ’ επισκεφθήκατε, φυλακισμένος κι ήρθατε να με δείτε». Τότε θα του απαντήσουν οι άνθρωποι του Θεού: «Κύριε , πότε σε είδαμε να πεινάς και σε θρέψαμε η να διψάς και σου δώσαμε να πιείς; Πότε σε είδαμε ξένον και σε περιμαζέψαμε η γυμνό και σε ντύσαμε; Πότε σε είδαμε άρρωστο η φυλακισμένο κι ήρθαμε να σε επισκεφθούμε; Τότε θα τους βεβαιώσει ο βασιλιάς: «σας βεβαιώνω πως αφού τα κάνατε αυτά για έναν από τους άσημους αδελφούς μου, τα κάνατε για μένα» (Ματθ. 25:34-40).
Οι φτωχοί είναι εικόνα της παρουσίας του Θεού στο κόσμο που μας προσκαλούν να εκφράσουμε τη αγάπη του Θεού και τη δίκη μας αγάπη με πράξεις. Ο Άγιος Κυπριανός σε μια ομιλία του στους επισκόπους της Νουμιδίας για τη συλλογή χρημάτων για την απελευθέρωση χριστιανών που είχαν πιαστεί αιχμάλωτοι υποστηρίζει:
Η αιχμαλωσία των αδελφών μας πρέπει να την δούμε σαν δική μας αιχμαλωσία, και η λύπη αυτών που είναι σε κίνδυνο πρέπει να είναι και δική μας αφού όλοι είμαστε στο ενωμένοι και αποτελούμε το σώμα του Χριστού. Αιχμάλωτος είναι ο ναός του Θεού… και εμείς δεν θα πρέπει να παραμείνουμε απαθείς η να αμελήσουμε το πόνο των αδελφών μας… Πρέπει να σκεφτόμαστε πως ο Χριστός είναι αιχμάλωτος μαζί με τους αδελφούς μας.
Ο άγιος Γρήγορος ο Νύσσης θυμίζει στους χριστιανούς την αξία των φτωχών
Μην περιφρονήσεις αυτούς που έχουν ανάγκη, τους φτωχούς, σαν να μην είναι άξιοι για τίποτα. Σκέψου ποιοι είναι και θα βρεις τη αξία τους. Έχουν πάρει την μορφή του Σωτήρα. Ο Φιλάνθρωπος Κύριος τους δάνεισε το ίδιο το πρόσωπο για να μαλακώσει μ ’αυτό τους σκληρούς και εχθρούς των φτωχών…Αυτοί είναι οι ταμίες των αγαθών που προσδοκούμε, οι θυρωροί της βασιλείας, αυτοί που ανοίγουν τις πόρτες στους καλοσυνάτους και τις κλείνουν στους σκληρούς και μισάνθρωπους. Και συνηγορούν και κατηγορούν όχι μιλώντας απλώς, αλλά κάτω από το βλέμμα του ιδίου του κριτή.»
Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος ταυτίζει το Χριστό με τους φτωχούς με γλώσσα περισσότερο δυνατή.
Τρώγεις περισσότερο απ όσο πρέπει; Ο Χριστός δεν τρώει ούτε αυτό που χρειάζεται για να ζήσει. Τρώγεις διάφορα γλυκίσματα, ενώ εκείνος, ούτε ένα κομμάτι ξερό ψωμί. Πίνεις περίφημο θρακικό κρασί, σ’ εκείνο όμως που διψά δεν έδωσες ούτε ένα ποτήρι κρύο νερό. Εσύ ξαπλώνεις σε στολισμένα στρώματα και ζεστό κρεβάτι και αυτός ξεπαγιάζει στο κρύο…ζεις με πολυτέλεια με πράγματα που ανήκουν σ’ αυτόν. .. Αυτή τη στιγμή έχεις μαζέψεις αγαθά που ανήκουν στο Χριστό και τα σπαταλάς άσκοπα. Δεν καταλαβαίνεις πως θα δώσεις λόγο για αυτές τις καταχρήσεις;
Σε σχέση με τη πολυτέλεια που παρατηρείται στην εκκλησία και τη ταυτόχρονη έλλειψη φιλανθρωπίας και πρόνοιας για τους φτωχούς, ο Χρυσόστομος τονίζει πως οι φτωχοί δεν είναι μόνο «ναός του Θεού» αλλά και φορείς της σωτηρίας. Οι φτωχοί για το Χρυσόστομο αποτελούν λειτουργικές εικόνες της παρουσίας του Θεού στο κόσμο.
Θέλεις να δεις το θυσιαστήριο Του; Αυτό το θυσιαστήριο αποτελείται από όλα τα μέλη του Χριστού, το σώμα του Κυρίου είναι το θυσιαστήριο σου. Σεβάσου το. Στο ανθρώπινο σώμα θυσιάζεις το ιερό σώμα του Κυρίου…Αυτό το θυσιαστήριο μπορεί να βρεις παντού, και σε στενούς δρόμους και στη αγορά και μπορείς να θυσιάσεις οποτεδήποτε…επικολλώνταςτο πνεύμα όχι με λόγια αλλά με πράξεις.
Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος βασισμένος στην ταύτιση του Χριστού με τους φτωχούς προτείνει συγκεκριμένους τρόπους άμεσης προσφοράς στους φτωχούς σε σχέση με τις ανάγκες τις εκκλησίας και το στολισμό της.
Θέλεις πραγματικά να εκφράσεις το σεβασμό σου στο σώμα του Χριστού; Τότε μην το περιφρονείς όταν είναι γυμνός…Όταν τιμάς το Χριστό στην εκκλησία προσφέροντας μεταξωτά στολίδια μην τον αγνοείς έξω που ξεπαγιάζει γυμνός μέσα στο κρύο. Αυτός που μας είπε ‘Αυτό είναι το σώμα μου’ μας είπε επίσης ‘Όταν ήμουνα πεινασμένος δεν μου δώσατε να φάω.’… Τι σημασία έχει να γεμίζουμε το τραπέζι με χρυσά ποτήρια όταν αυτός πεθαίνει από τη πείνα; Πρώτα δώστε σ’ αυτό να ξεπεινάσει και μετά στολίστε με πολυτέλεια το τραπέζι. Ετοιμάζεις χρυσό ποτήρι για αυτόν όταν αρνείσαι να του προσφέρεις ένα ποτήρι κρύο νερό; Στολίζεις το τραπέζι με λαμπερά από το χρυσό τραπεζομάντιλα όταν την ίδια στιγμή αρνείσαι να του προσφέρεις τα αναγκαία για επιβίωση; Τα λέγω όλα αυτά όχι για να σας αποτρέψω να προσφέρετε στην εκκλησία πολύτιμα πράγματα αλλά για να σας παροτρύνω να ενδιαφερθείτε πρώτα για τους φτωχούς…Μην αγνοείται τις ανάγκες του φτωχού αδελφού καθ΄ον χρόνο στολίζεται την εκκλησία. Ο αδελφός σας είναι περισσότερο αληθινό θυσιαστήριο από το κτήριο της Εκκλησίας.
Ήταν τόσο βέβαιος για την ταύτιση του Χριστού με τους φτωχούς ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος που Ο Χριστός μιλούσε ο ίδιος για τους φτωχούς.
Είναι τόσο λίγο και απλό αυτό που σας ζητώ…τίποτα το ακριβό…ψωμί, σπίτι, και παρηγορητικά λόγια. Αν αυτά τα οποία σας προσφέρω δεν είναι αρκετά τότε δείξτε τουλάχιστον λίγη φυσική συμπάθεια όταν με βλέπετε στους δρόμους γυμνό και θυμάστε τη γύμνια που είχα στο σταυρό για εσάς… Πείνασα και στερήθηκα για σας τότε και τώρα συνεχίζω να πεινάω και υποφέρω για εσάς. Διψούσα στο σταυρό και ακόμα είμαι διψασμένος στη ταύτιση μου με τους φτωχούς στη προσπάθεια μου να σας φέρω κοντά μου και να σας κάνω περισσότερο ανθρώπους για τη δική σας σωτηρία.
* Ο Πρωτοπρεσβύτερος Εμμανουήλ Κλάψης είναι Πανεπιστημιακός Καθηγητής. Διετέλεσε Καθηγητής του Τιμίου Σταυρού Βοστώνης και άλλων Πανεπιστημίων. Δεκάδες φοιτητές είχαν την τύχη και την ευλογία να περάσουν από τα χέρια του και να διδαχθούν όχι μόνο τα θεολογικά γράμματα αλλά και τα ακριβά αιτούμενα της εποχής μας: ήθος και ανθρωπιά, τα οποία πρέπει να αποτελούν εφόδια των κληρικών μας σήμερα (και μάλιστα στην αλλοδαπή), αλλά είναι, δυστυχώς, είδος εν ανεπαρκεία.
