🔺Από τον Δρα Αναστάσιο Βαβούσκο
Δικηγόρο
Άρχοντα Ασηκρήτη της Μ.τ.Χ.Ε.
Κατά τους ιερούς κανόνες και κατά τον Καταστατικό Χάρτη της Εκκλησίας της Ελλάδος, ο οποίος δεν αφίσταται των ιερών κανόνων, η πλήρωση μίας χηρεύουσας Μητροπόλεως γίνεται δι’ εκλογής, κατ’ εξαίρεσιν δε διά μεταθέσεως.
Πέραν των γενικών προϋποθέσεων, οι οποίες προβλέπονται στο άρθρο 24, πργφ. 2 και 3 του Καταστατικού Χάρτη της Εκκλησίας της Ελλάδος και στην Πατριαρχική και Συνοδική Πράξη του 1928, υπάρχει και η ειδική προϋπόθεση, που προβλέπεται στο άρθρο 24 πργφ. 5 του ανωτέρω Καταστατικού Χάρτη.
Κατά την διάταξη αυτή: «Οὐδεὶς Μητροπολίτης μετατίθεται πρὸ τῆς συμπληρώσεως πενταετοῦς ὑπηρεσίας ἀπὸ τῆς ἐκλογῆς του εἰς Μητροπολίτην».
Στην ερμηνεία αυτής της διατάξεως θα πρέπει να τύχουν της προσοχής μας τα παρακάτω δύο σημεία:
α) η έννοια του όρου «Μητροπολίτης»
β) η έννοια του όρου «πενταετής υπηρεσία»
Θα ξεκινήσω πρώτα με το δεύτερο σημείο, δηλαδή την έννοια του όρου «πενταετής υπηρεσία».
Συμφώνως προς την πργφ. 5, εδάφιο α΄ απαραίτητη προϋπόθεση για την μετάθεση ενός Μητροπολίτη είναι η συμπλήρωση πενταετούς υπηρεσίας από την εκλογή του σε Μητροπολίτη.
Απαράβατος λοιπόν και αδιαπραγμάτευτος όρος είναι η συμπλήρωση πενταετίας εν τη υπηρεσία. Και ως «υπηρεσία» θα εννοηθεί σαφώς η άσκηση καθηκόντων, η οποία δεν άρχεται από της εκλογής ενός κληρικού ως Μητροπολίτη αλλά από το χρονικό σημείο ενάρξεως της πραγματικής ασκήσεως των καθηκόντων του ως Ποιμενάρχη της Ιεράς Μητροπόλεως. Και το χρονικό σημείο αυτό τοποθετείται ακριβώς μετά το πέρας της τελετής ενθρονίσεως.
Αποκλείεται συνεπώς ο υπολογισμός της πενταετούς υπηρεσίας από την ημέρα της εκλογής, υπολογισμό που φαίνεται να υπονοεί η πργφ. 5 του άρθρου 24 του Καταστατικού Χάρτη, διότι στην περίπτωση αυτή δεν θα είχαμε πενταετή υπηρεσία αλλά κάτι λιγότερο και θα εξηγήσω αμέσως τον λόγο.
Κατά τον Καταστατικό Χάρτη (άρθρο 26) μετά την εκλογή ενός κληρικού ως Μητροπολίτη, της γνωστοποιήσεως της εκλογής στο Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, της τελέσεως του Μηνύματος και της (πιθανής) χειροτονίας, εκδίδεται εντός δέκα ημερών το
Προεδρικό Διάταγμα περί αναγνωρίσεως και καταστάσεως του εκλεγέντος και ακολουθεί η δημοσίευση αυτού στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.
Μετά τη δημοσίευση του Προεδρικού Διατάγματος, αυτό κοινοποιείται στην Ιερά Σύνοδο της Ιεραρχίας και ακολουθεί η δόση της διαβεβαιώσεως του νέου Μητροπολίτη ενώπιον του Προέδρου της Δημοκρατίας περί εκπληρώσεως των αρχιερατικών του καθηκόντων και έπεται τέλος η ενθρόνιση.
Με αυτά τα δεδομένα, γίνεται σαφές, ότι κατά την περαίωση της ανωτέρω διαδικασίας και μέχρι την ενθρόνιση του νέου Μητροπολίτη, αυτός δεν ασκεί τα καθήκοντα του και συνεπώς δεν υπάρχει έναρξη της «υπηρεσίας». Και αφού δεν υπάρχει έναρξη υπηρεσίας, δεν υπάρχει και έναρξη της πενταετίας, διότι αλλιώς θα είχαμε πενταετία μειωμένη κατά τις ημέρες ή εβδομάδες, που διαρκεί η προαναφερθείσα διαδικασία. Συνεπώς, κατά την ερμηνεία της διατάξεως της πργφ. 5 του άρθρου 24 του Καταστατικού Χάρτη, ως «υπηρεσία» θα νοηθεί η πραγματική άσκηση καθηκόντων και η πενταετία αυτής θα υπολογισθεί από την ημέρα της ενθρονίσεως.
Όσον αφορά στο πρώτο σημείο, αυτό της έννοιας του όρου «Μητροπολίτης», θα επισημάνω τα εξής:
Ως «Μητροπολίτης» θα νοηθεί ο ενεργεία Μητροπολίτης, ήτοι ο Μητροπολίτης που διαποιμαίνει Ιερά Μητρόπολη της Εκκλησίας της Ελλάδος, και έχει συμπληρώσει πενταετή υπηρεσία, αρχομένης της πενταετίας από την ενθρόνισή του.
Δεν περιλαμβάνονται στον ανωτέρω όρο:
α) ο σχολάζων Μητροπολίτης, διότι ούτος κατά το άρθρο 34, πργφ. 8 του Καταστατικού Χάρτη απομακρύνθηκε οριστικώς από τον Μητροπολιτικό θρόνο, μετά την πάροδο έξι μηνών από την προσωρινή απομάκρυνση του για λόγους που αφορούν στο πρόσωπό του, στο συμφέρον τῆς Ἐκκλησίας, στὴ δημόσια τάξη ἢ στην κοινωνικὴ εἰρήνη. Και είναι σαφές, ότι Μητροπολίτης που απομακρύνθηκε για αυτούς τους λόγους οριστικώς από την διαποίμανση της Μητροπόλεως του, δεν δύναται να επιστρέψει σε άλλη Μητρόπολη και να αναλάβει την διαποίμανση της, κατ’ εντολήν της Ιεράς Συνόδου που τον απομάκρυνε και προς μείζον όφελος της Εκκλησίας, ενώ προς μείζον όφελος αυτής απομακρύνθηκε από την Μητρόπολή του.
β) ο Τιτουλάριος Μητροπολίτης, διότι ούτος δεν έχει ενεργό και υφιστάμενη Μητρόπολη, ώστε να μπορέσει στην πράξη και πραγματικώς να ασκήσει καθήκοντα Μητροπολίτη. Οπότε δεν τίθεται βεβαίως και θέμα υπολογισμού πενταετούς υπηρεσίας.
Βάσει, λοιπόν, των ανωτέρω, η Ιερά Σύνοδος της Ιεραρχίας, εφόσον αποφασίσει συμφώνως προς το άρθρο 24 πργφ. 2 του Καταστατικού Χάρτη το μεταθετό για την
πλήρωση χηρεύουσας Μητροπόλεως, θα πρέπει να επιλέξει Μητροπολίτη, ο οποίος να έχει συμπληρώσει τουλάχιστον πέντε έτη ενεργούς υπηρεσίας στην Μητρόπολή του, της πενταετίας αρχομένης από της ενθρονίσεως του.
Αυτό ισχύει για μετάθεση:
1. από Ιερά Μητρόπολη της Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Ελλάδος σε Ιερά Μητρόπολη της Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Ελλάδος.
2. Από Ιερά Μητρόπολη της Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Ελλάδος σε Ιερά Μητρόπολη των «Νέων Χωρών».
3. Από Ιερά Μητρόπολη των «Νέων Χωρών» σε Ιερά Μητρόπολη της Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Ελλάδος
Δεν ισχύει για την περίπτωση μεταθέσεως από Ιερά Μητρόπολη «Νέων Χωρών» σε Ιερά Μητρόπολη «Νέων Χωρών», δυνάμει του Ε΄ Όρου της Πατριαρχικής και Συνοδικής Πράξεως του 1928.
Εσείς, βεβαίως, όταν διαβάσατε τον τίτλο του άρθρου αυτού, σκεφθήκατε αμέσως ότι αφορά στην Ιερά Μητρόπολη Θεσσαλονίκης και στις σχετικές φήμες περί του πιθανού αντικαταστάτη του Παναγιωτάτου Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης κ. Ανθίμου. Σας διαβεβαιώνω, λοιπόν, ότι δεν κάνατε λάθος. Για αυτό και θα σας ξεκαθαρίσω τα εξής:
Είναι από τα γνωστά τοις πάσι:
α) ότι ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης δεν ασκεί πλήρως τα αρχιερατικά του καθήκοντα
β) ότι η αδυναμία αυτή υπάρχει εδώ και αρκετό διάστημα, το οποίο ηθελημένως δεν θα υπολογίσω
γ) ότι ο κλήρος της Μητροπόλεως, προεξάρχοντος του Πρωτοσυγγέλου αυτής, εκτελεί τα καθήκοντα του επιμελώς και ευσυνειδήτως, διατηρώντας την Μητρόπολη εν λειτουργία στα πλαίσια του εφικτού
δ) ότι η Εκκλησία της Ελλάδος αναγνωρίζει το πρόβλημα, προκρίνει όμως – τουλάχιστον για την ώρα – το ανθρώπινο του πράγματος έναντι της αντικειμενικώς και κατά το νόμο προβλεπομένης ανάγκης διοικήσεως της Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης
ε) ότι – παρά ταύτα – οι συζητήσεις για την επόμενη μέρα εντείνονται όλο και περισσότερο, θέτοντας επί τάπητος και τους δύο τρόπους μελλοντικής πληρώσεως της Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης, ήτοι την εκλογή και την μετάθεση.
Από τη στιγμή που τα ανωτέρω δεδομένα είναι αδιαμφισβήτητα, το ερώτημα που τίθεται είναι, εκλογή ή μετάθεση;
Λοιπόν, το σίγουρο είναι, ότι τα τελευταία διακόσια χρόνια με ελάχιστες εξαιρέσεις, η μητρόπολη Θεσσαλονίκης πληρούται διά μεταθέσεως, κατάσταση η οποία τείνει να γίνει μόνιμη.
Όμως, αν θέλουμε να επικεντρώσουμε την προσοχή μας στο σήμερα, θα έλεγα, ότι για να θεμελιωθεί η νομιμότητα της επιλογής της μεταθέσεως ως τρόπου μελλοντικής πληρώσεως του θρόνου της Θεσσαλονίκης, θα πρέπει να δούμε, αν είναι απαραίτητη η επιλογή του μεταθετού.
Κατά το άρθρο 24 πργφ. 2, το μεταθετό είναι μία λύση κατ’ εξαίρεσιν, που γίνεται κατ’ άσκησιν οικονομίας και προς μείζον όφελος της Εκκλησίας.
Εάν η Μητρόπολη Θεσσαλονίκης θεωρείται, ότι έχει τόσο σοβαρά προβλήματα, που η επίλυση τους απαιτεί μετάθεση και μάλιστα ένα δόκιμο – δηλαδή δοκιμασμένο – Μητροπολίτη, τότε λογικώς θα πρέπει να επιλεγεί εκείνος ο Μητροπολίτης, ο οποίος έχει τουλάχιστον την μεγαλύτερη από πλευράς διαρκείας εμπειρία στην άσκηση αρχιερατικών καθηκόντων και όχι μόνο το ελάχιστο όριο της πενταετίας. Ιδίως, αν ληφθεί υπόψιν, ότι η Μητρόπολη Θεσσαλονίκης έχει εξέχουσα θέση μεταξύ των Μητροπόλεων της Εκκλησίας της Ελλάδος.
Η μη επιλογή, όμως, του εμπειρότερου τουλάχιστον από πλευράς χρόνου ασκήσεως αρχιερατικών καθηκόντων, αναιρεί αυτομάτως και το επιχείρημα περί συνθέτων προβλημάτων της Μητροπόλεως, που επιβάλλει το μεταθετό. Με άλλες λέξεις, η επιλέγεις τον εμπειρότερο μεταξύ των Μητροπολιτών, για να αντιμετωπίσει τα σοβαρά προβλήματα της προς πλήρωσιν Μητροπόλεως, ή επιλέγεις Μητροπολίτη με τον ελάχιστο τουλάχιστον χρόνο της πενταετούς εμπειρίας, οπότε τίθεται υπό αμφισβήτηση τοα αναγκαίο της μεταθέσεως εμπείρου Μητροπολίτη. Οπότε, στην τελευταία περίπτωση, γιατί να μην επιλέξεις την οδό της εκλογής;
Εκτός αν επιλεγεί η μετάθεση με την παράλληλη – αλλά έγκαιρη και όχι την τελευταία στιγμή – κατάργηση της κατ’ ελάχιστον πενταετούς υπηρεσίας. Σε μία τέτοια λύση δεν θα ήμουν αντίθετος, αν η κατάργηση της πενταετίας συνοδευόταν όχι από κατάργηση της διατάξεως αλλά από διατήρηση της διατάξεως και επαύξηση του χρόνου υπηρεσίας σε δεκαετή.
Πάντως, εξ όσων γνωρίζω, η Μητρόπολη Θεσσαλονίκης, δεν έχει τόσο σύνθετα και σοβαρά προβλήματα, που να απαιτείται η μελλοντική πλήρωση της δια μεταθέσεως. Αν όντως υπήρχε αυτή η κατάσταση, τότε η Μητρόπολη Θεσσαλονίκης θα εμφάνιζε συμπτώματα διαλύσεως. Και αν ήταν ορατά τέτοια συμπτώματα, η Εκκλησία της Ελλάδος θα είχε ήδη αποφασίσει, να θέσει τέρμα σε μία τέτοια κατάσταση διά της κενώσεως της
Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης και της άμεσης πληρώσεως της. Και αφού η Εκκλησία της Ελλάδος δεν έχει ως τώρα ενεργήσει, σημαίνει ότι η κατάσταση είναι ελεγχόμενη, δηλαδή η κατάσταση δεν έχει ξεφύγει από τα όρια ελέγχου. Ορθό ή λάθος;
Εν κατακλείδι, θεωρώ, ότι η πλήρωση του θρόνου της Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης θα πρέπει να γίνει – όταν έλθει το πλήρωμα του χρόνου – δι’ εκλογής και όχι διά μεταθέσεως. Αν, παρ’ ελπίδα, επιλεγεί η λύση της μεταθέσεως, τότε θα πρέπει να επιλεγεί ο εμπειρότερος, τουλάχιστον κατά χρόνο, Μητροπολίτης, που να συνδυάζει και την επί της ουσίας εμπειρία. Μόνο που, λόγω της επανειλημμένης πληρώσεως του θρόνου της Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης διά μεταθέσεως τα τελευταία διακόσια χρόνια – όπως ήδη προανέφερα – δεν πληρούται πλέον ούτε η προϋπόθεση της «κατ’ εξαίρεσιν» επιλογής της λύσεως της μεταθέσεως, ούτε η προϋπόθεση της ασκήσεως της οικονομίας, που προϋποθέτει περιπτωσιολογική εφαρμογή της λύσεως της μεταθέσεως. Η υπέρμετρη χρήση, δηλαδή κατάχρηση, της μεταθέσεως, την απενεργοποίησε κατ’ ουσίαν ως διαδικασία πληρώσεως του θρόνου της Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης.
Δρ. Αναστάσιος Βαβούσκος
Δικηγόρος
Άρχων Ασηκρήτης της Μ.τ.Χ.Ε.
