Της Μαρίνας Ζιώζιου

Με πρωτοσέλιδο τίτλο «Έκπληξη στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης», η τουρκική εφημερίδα «Karar» υποστηρίζει ότι η τουρκική κυβέρνηση κινείται για το θέμα της επαναλειτουργίας της Σχολής, που παραμένει κλειστή από το 1971. Η επαναλειτουργία της Σχολής, σύμφωνα με την εφημερίδα, εξετάζεται στο πλαίσιο του «δεύτερου κύματος μεταρρυθμίσεων» που προετοιμάζεται από την τουρκική κυβέρνηση, μετά τις τοπικές εκλογές στις 31 Μαρτίου, χωρίς, όμως, ακόμη να διευκρινίζεται το περιεχόμενό τους.

Στο δημοσίευμα της Karar, μεταξύ άλλων, σημειώνεται: «Στις 13 Μαΐου, ο Έλληνας πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, ο οποίος συναντήθηκε με τον Πρόεδρο Ταγίπ Ερντογάν στην Άγκυρα, είχε επίσης στην ατζέντα του τη Θεολογική Σχολή. Αναφέρεται ότι ο Μητσοτάκης ζήτησε από τον Ερντογάν να λάβει μέτρα για την επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής.

Το φυτώριο του Οικουμενικού Πατριαρχείου

Ατενίζοντας τη Θάλασσα του Μαρµαρά και το σύµπλεγµα των Πριγκηποννήσων, ο επισκέπτης µπορεί να διακρίνει το µοναστήρι της Αγίας Τριάδος στην κορυφή του λόφου της Ελπίδος. Εδώ, όπου το χθες σμίγει με το σήμερα και η μνήμη βρίσκει χώμα να «καρπίσει», ιδρύθηκε το 1844 από τον Πατριάρχη Γερμανό Δ’ η Θεολογική Σχολή της Χάλκης, η οποία δεχόταν φοιτητές όχι μόνο γηγενείς Έλληνες, αλλά και χριστιανούς απ’ όλο τον κόσμο. Το 1971 η Σχολή έκλεισε βάσει τουρκικού νόμου, ο οποίος απαγόρευσε τη λειτουργία ιδιωτικών ανωτάτων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων.

Όπως έχει πει πολλές φορές ο Οικουµενικός Πατριάρχης Βαρθολοµαίος, «δεν θα παραδώσουµε τα µάτια µας στον ύπνο και δεν θα δώσουµε ανάπαυση στους κροτάφους µας, µέχρις ότου δούµε τις κλειστές πύλες αυτού του φυτωρίου του Οικουµενικού Πατριαρχείου να ανοίγουν και πάλι και να υποδέχονται από κάθε σηµείο της Οικουµένης νέα στελέχη που σκιρτούν για θεολογική κατάρτιση».

Η Θεολογική Σχολή Χάλκης επί 53 συναπτά έτη βοά εκκωφαντικά µε τη σιωπή της. Η σιωπή αυτή, όµως, έµελλε να σηµατοδοτήσει ένα νέο ξεκίνηµα και άνοιγµα προς τον άνθρωπο, την επιστήµη, την εκπαίδευση. Μπορεί να έκλεισε ως Θεολογική Σχολή, αλλά η Χάλκη απέκτησε «φωνή». Άνοιξε ως τόπος μελέτης στο πολύτιμο «στολίδι» της, τη βιβλιοθήκη της, ως ίδρυμα υποδοχής φοιτητών για να κάνουν την πρακτική τους εργασία μέσω του προγράμματος Erasmus, ως μοναστικό κοινόβιο, ως προσκύνημα, ως χώρος φιλοξενίας, ως τόπος συναντήσεων, συναυλιών, συνεδρίων και συμποσίων…

Καυχημά της… η βιβλιοθήκη της

Καύχημα για τη Θεολογική Σχολή, αποτελεί η πλούσια βιβλιοθήκη της, η οποία είναι η 2η Πατριαρχική Βιβλιοθήκη έπειτα από εκείνη που βρίσκεται στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Η ιστορία της φθάνει στους βυζαντινούς χρόνους, στον Θεόδωρο Στουδίτη, τον Πατριάρχη Μέγα Φώτιο και την Αικατερίνη την Κομνηνή. Εμπνευστής και (πιθανώς) θεμελιωτής της ήταν ο Πατριάρχης Μητροφάνης Γ’ (1565-1572, 1579-1580), ο οποίος της δώρισε βιβλία και 300 σπάνια χειρόγραφα, πολλά από τα οποία σώζονται σήμερα στο Φανάρι. Ωστόσο, κύριος δωρητής υπήρξε πάντοτε το Οικουμενικό Πατριαρχείο που ανήκει η βιβλιοθήκη. Στο υπόγειο της βόρειας πλευράς του μοναστηριού φυλάσσονται οι 120.000 τόμοι της, κυρίως βιβλία του 18ου και 19ου αιώνα, αλλά και παλαίτυπα του 16ου αιώνα.

Πατριάρχες, μητροπολίτες, σχολάρχες και καθηγητές της Θεολογικής Σχολής, ηγούμενοι, αλλά και λαϊκοί κληροδοτούσαν κατά παράδοση την προσωπική βιβλιοθήκη τους στη βιβλιοθήκη της Θεολογικής Σχολής. Δεν είναι, λοιπόν, μια τυχαία βιβλιοθήκη, αλλά μια βιβλιοθήκη που ζούσε και αφουγκραζόταν όλη την ιστορία του Οικουμενικού Πατριαρχείου ανά τους αιώνες.

«Νησί δεν έλαβε μια τέτοια χάρι /άλλο, και δεν έχει τόσο καμάρι, /όσο η Χάλκη η Ιερά /γι’ αυτό μυστήριο κάθε κλωνί της, /γι’ αυτό ψαλτήριο κάθε πουλί της, /στα φύλλα ψάλλει τα δροσερά»
Γεώργιος Βιζυηνός

Πολύτιμος θησαυρός είναι και το ξενόγλωσσο υλικό της κι αυτό γιατί οι δωρητές της Σχολής της Χάλκης, ανάλογα με τις σπουδές τους, τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντά τους και τις χώρες όπου σπούδασαν, κληροδότησαν στη βιβλιοθήκη τόμους σε πάμπολλα γνωστικά αντικείμενα και γλώσσες.

Κυριαρχούν βιβλία εκκλησιαστικής ιστορίας και θεολογίας, αλλά και έργα φιλοσοφίας, νομικής και ρητορικής, αρχαιολογίας, γεωγραφίας, μουσικής και λογοτεχνίας. Σπάνια είναι η συλλογή σλαβόφωνων έργων της. Η ψηφιοποίηση του υλικού είναι άλλη μία από τις δραστηριότητες της βιβλιοθήκης, η οποία ξεκίνησε το 2013.

H επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης είναι η μόνη από τις προγραμματικές δηλώσεις του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου όταν ενθρονίστηκε που δεν έχει πραγματοποιηθεί. Οι τελευταίες εξελίξεις «γεννούν» ελπίδες για την επαναλειτουργία της.

Η Χάλκη, με έκταση 2,5 τετραγωνικών χιλιομέτρων, είναι το δεύτερο σε μέγεθος νησί του συμπλέγματος των Πριγκηποννήσων που περιλαμβάνει 9 νησιά. Από αυτά πέντε είναι κατοικημένα- η Πρίγκηπος, η Χάλκη, η Αντιγόνη, η Πρώτη και η Αντιρόβυθος. Τα άλλα είναι η Πλάτη που στεγάζει αποκλειστικά στρατιωτικές εγκαταστάσεις, η Πίτα που είναι ιδιωτική, ενώ η Οξειά και η Νέαδρος είναι τελείως ακατοίκητα. Έλαβε το όνομά της από την ύπαρξη κοιτασμάτων χαλκού γνωστών από την αρχαιότητα, ενώ η τουρκική ονομασία της Χεϊμπελί-αντά οφείλεται στο σχήμα του νησιού που θυμίσει δισάκι (ταγάρι).