Την πρώτη μέρα του συνεδρίου της ένωσης Ποινικολόγων και Μαχόμενων Δικηγόρων που διεξήχθη το Σαββατοκύριακο 12 και 13/11/2022 στο Ευγενίδειο Ίδρυμα , ο ποινικολόγος Σάκης Κεχαγιόγλου, ανοίγοντας το συνέδριο, απέτισε, στην αρχή της ομιλίας του, φόρο τιμής στον εκλιπόντα καθηγητή του ποινικού δικαίου, Στέφανο Παύλου. Κατόπιν, τόνισε ότι το δικαίωμα στη δίκαιη δίκη είναι κάτι περισσότερο από μια ωραία παρήχηση. Είναι μια θεμελιωδώς σημαντική εγγύηση σε κάθε δημοκρατική κοινωνία. Στη συνέχεια, έθεσε σειρά ερωτημάτων μεταξύ των οποίων:

· Πόσο δίκαιη είναι μια διαδικασία όταν εκδίδεται αναιτιολόγητο ή πλημμελώς αιτιολογημένο ένταλμα σύλληψης ενώ ο κατηγορούμενος δεν είναι ούτε ύποπτος φυγής ούτε ύποπτος τελέσεως νέων αδικημάτων ;

· Κι όταν αυτό συμβαίνει μόνο για επικοινωνιακούς λόγους και για λόγους ικανοποίησης του λεγομένου «κοινού περι δικαίου αισθήματος»;

· Ποσό δίκαιη είναι μια διαδικασία όταν σε πολλές περιπτώσεις απαγορεύεται στον συλληφθέντα η επικοινωνία με το δικηγόρο του και εξαναγκάζεται εν τοις πράγμασι σε προανακριτική κατάθεση επί της οποίας βασίζονται στην πορεία ανακριτές και εισαγγελείς, θεωρώντας την αυθόρμητη και ειλικρινή, αδιαφορώντας για τις συνθήκες λήψης της κατάθεσης, την ψυχολογική κατάσταση του συλληφθέντος και τα ευεργεργετήματα που του προσφέρονται πολλές φορές όταν δεν είναι παρών ο συνήγορος της επιλογής του;

· Πόσος σεβασμός υπάρχει στα δικαιώματα και στην προσωπικότητα του κατηγορουμένου όταν σύρεται στα εισαγγελικά γραφεία, δίκην δρομέα υπό τις κατάρες, τις λoιδoρίες και τις ύβρεις του συγκεντρωμένου όχλου των δήθεν ή αληθινά «αγανακτισμένων» πολιτών. Οι εισαγγελείς και οι ανακριτές επηρεάζονται ή όχι; Οι ίδιοι διαβεβαιώνουν ότι δεν επηρεάζονται ποτέ. Ερωτώ: ισχύει στην πράξη ; Κι αν πραγματικά ισχύει, τότε που οφείλονται οι βαρύτατες και υπερβολικές σε χιλιάδες περιπτώσεις ποινικές διώξεις οι οποίες καταρρέουν στο ακροατήριο; Διότι αν πιστέψουμε τις ποινικές διώξεις που ασκούνται με την κατηγορία της εγκληματικής οργάνωσης, τότε η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια είναι πρώτη παγκοσμίως σε παραγωγή εγκληματικών οργανώσεων. Ή μήπως οι ποινικές διώξεις για εγκληματική οργάνωση που ασκούνται έχουν σαν πραγματικό στόχο την στέρηση της ασκήσεως εφέσεως από τον κατηγορούμενο ώστε να εκδοθεί ένα βούλευμα σε πρώτο και τελευταίο βαθμό; Θα θεωρηθώ υπερβολικός, αν πω ότι προφανής στόχος επίσης είναι και η επιβάρυνση της θέσεως των κατηγορούμενων ώστε να αντιμετωπίσουν περισσότερες και βαρύτερες κατηγορίες, τόσο κατά την ανάκριση, όσο και στο ακροατήριο;

· Πόσο δίκαιη είναι η αντιμετώπιση ενός κατηγορουμένου – με λευκό ποινικό μητρώο σε παρά πολλές περιπτώσεις – ο οποίος κρίνεται προσωρινά κρατούμενος, παραμένει στη φυλακή για έναν και πλέον χρόνο, έως ότου γίνει η δίκη του, ενώ δεν πληρούνται στην πραγματικότητα οι προϋποθέσεις επιβολής της προσωρινής κράτησης; Και εν τέλει η προσωρινή κράτηση λειτουργεί σαν προκαταβολή ποινής, πράγμα άδικο και απαράδεκτο.

Δεν είναι ώρα επιτέλους και στις σχολές δικαστών αλλά και από την ηγεσία της δικαιοσύνης να δοθούν σαφείς κατευθύνσεις στους δικαστικούς και εισαγγελικούς λειτουργούς ώστε η προσωρινή κράτηση να επιβάλλεται σε απολύτως αναγκαίες – και μόνο- περιπτώσεις ως το ακραίο μέτρο

δικονομικού καταναγκασμού ; Δεν είναι επιτέλους η ώρα να αντιμετωπιστεί το θέμα των μικτών μη ορκωτών τηλεδικείων, τα οποία χωρίς να έχουν γνώση της δικογραφίας και αποτελούμενα, στη συντριπτική πλειοψηφία, από άσχετα με τη νομική επιστήμη άτομα, διαπομπεύουν, δικάζουν, καταδικάζουν και παρά λίγο να εκτελούν και τις ποινές, αφού προηγουμένως έχουν εκτελέσει δημοσίως τον κατηγορούμενο και την οικογένειά του;

Η ενδεχόμενη αμετάκλητη αθώωση του κατηγορουμένου σε μελλοντικό χρόνο, αποκαθιστά την αμετάκλητη βλάβη ή καταστροφή της προσωπικής, οικογενειακής και κοινωνικής ζωής του ; Η λέξη αθώος ικανοποιεί τα ένστικτα της κοινωνίας το ίδιο με τη λέξη ένοχος ;

Με όση εμπειρία διαθέτω εκφράζω δημοσίως για μια ακόμη φορά την πεποίθηση μου ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχει τεκμήριο αθωότητος, υπάρχει τεκμήριο ενοχής.

Όλα όσα ακούμε δημοσίως περί τεκμηρίου αθωότητος εμπεριέχουν μια βαθύτατη υποκρισία. Με το που ακούγεται ή γράφεται κάτι σε βάρος ενός πολίτη, έστω και αν είναι τερατώδες ψέμα, υιοθετείται άκριτα από μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης και από το σύνολο των μελών των μη ορκωτών τηλεδικείων, τα οποία καταδικάζουν τον φερόμενο ως δράστη χωρίς να έχουν καμία γνώση των κατηγοριών που αντιμετωπίζει ή των στοιχείων της δικογραφίας τα οποία χρησιμοποιούν αποσπασματικά και επιλεκτικά.

Έχει περισσέψει στην εποχή μας ο ποινικός λαϊκισμός. Η υποκατάσταση δε του φυσικού δικαστή από τους ανεύθυνους λαϊκούς δικαστές της τηλεοράσεως ή του Διαδικτύου συνιστά βαρύτατο πλήγμα στο νομικό μας πολιτισμό , στη συνταγματική τάξη και στην ίδια την έννοια της δικαιοσύνης. Ο όχλος υπό οποιανδήποτε έκφανση και μορφή δεν μπορεί ουτε πρέπει ποτέ να αφεθεί να απονέμει δικαιοσύνη, παρά μόνο οι δικαστικοί σχηματισμοί και τα όργανα που προβλέπονται και ορίζονται από το Σύνταγμα και τους νόμους.

Κάθε πρόσωπο είναι αθώο έως ότου αποδειχθεί η ενοχή του σύμφωνα με το Νόμο. Έχει το δικαίωμα να μη μιλήσει και να μην παραδεχτεί την ενοχή του. Το Ε∆∆Α με τις αποφάσεις του μας θυμίζει ότι το τεκμήριο αθωότητας είναι ένα από τα στοιχεία μιας δίκαιης ποινικής δίκης που εγγυάται το άρθρο 6§1 και ότι το τεκμήριο αυτό παραβιάζεται, εάν µία δήλωση ενός δημόσιου αξιωματούχου σχετικά µε ένα πρόσωπο που κατηγορείται για την τέλεση ενός εγκλήματος αποδίδει τη γνώμη ότι αυτό το πρόσωπο είναι ένοχο, πριν να αποδειχθεί η ενοχή του σύμφωνα µε το νόμο. Για την παραβίαση αρκεί, ακόμα κι όταν απουσιάζει κάποια επίσημή διαπίστωση ενοχής, ότι υπάρχει κάποια επιχειρηματολογία, βάσει της οποίας ο αξιωματούχος αντιμετωπίζει τον κατηγορούμενο ως ένοχο.

Υπάρχει άραγε ανάγκη να υπενθυμίσω στο σημείο αυτό ότι το βάρος αποδείξεως της ενοχής ενός κατηγορουμένου πρέπει να το έχει η κατηγορούσα αρχή και όχι ο κατηγορούμενος το βάρος αποδείξεως της αθωώτητας του; Είμαι βέβαιος ότι η συντριπτική πλειοψηφία των παρισταμένων σήμερα εδώ όπως και όλοι όσοι παρακολουθούν τις εργασίες του συνεδρίου μας διαδικτυακά γνωρίζουν πολύ καλά ότι στην πράξη ο κατηγορούμενος είναι εκείνος που πρέπει να αποδείξει την αθωότητα του, πράγμα δυσχερέστατο αν όχι αδύνατο τις περισσότερες φορές.

Ελπίζω να έχω την κατανόηση των συνέδρων και ιδιαίτερα των κύριων δικαστών και εισαγγελέων αν διατυπώσω τη θέση ότι στην Ελλάδα και στη δικαστηριακή πρακτική, η αμφιβολία σπάνια οδηγεί στην αθώωση του κατηγορουμένου όπως θα έπρεπε να συμβαίνει. Δικαιούμαι λοιπόν στο σημείο αυτό να θέσω το ερώτημα, αν η πρακτική αυτή που όλοι γνωρίζουμε συνιστά μια δίκαιη δίκη. Δεν είναι η ώρα όλοι οι παράγοντες και οι λειτουργοί της δικαιοσύνης να διδάξουν και να καθοδηγήσουν τους νέους δικαστές ώστε η αμφιβολία πάντοτε στην πράξη να

λειτουργεί υπέρ του κατηγορουμένου ; Γιατί τότε κοπτόμεθα για ανθρώπινα δικαιώματα, ευρωπαϊκό κεκτημένο και νομικό πολιτισμό ;

Κύριοι σύνεδροι,

Θα μπορούσαμε ατελείωτες ώρες να συζητούμε για τους τύπους και τις διαδικασίες που απαιτούνται για μια δίκαιη δίκη. Το θέμα δεν μπορεί να εξαντληθεί ούτε στα πλαίσια της δικής μου εισήγησης ούτε φυσικά στις εισηγήσεις των διακεκριμένων ομιλητών που ακολουθούν. Ακόμη όμως κι αν τηρούνται οι τύποι και οι διαδικασίες, θα πρέπει να εκπαιδευτούμε ξανά ως κοινωνία στον διάλογο, στο σεβασμό της αντίθετης άποψης, στην τήρηση, με θρησκευτική ευλάβεια, των δικαιωμάτων του κατηγορουμένου, στην κριτική σκέψη, στην αυτοσυγκράτηση, στην επιείκεια, στην ανθρωπιά. Ο μιθριδατισμός και η αφασία της κοινωνίας απέναντι στην αγένεια, το κουτσομπολιό, την κλειδαρότρυπα, την επιπολαιότητα στις κρίσεις, την βεβαιότητα ότι όλοι είναι ένοχοι και διεφθαρμένοι και το λιντσάρισμα κάθε αντίθετης άποψης, αλλά και η αδυναμία της κοινωνίας να αποδεχθεί την αθώωση ενός κατηγορουμένου που πραγματικά είναι αθώος, δυναμιτίζουν τα θεμέλια της δίκαιης δίκης. Έχουμε χρέος ως νομικοί, από οποία θέση αξιωθήκαμε να υπηρετούμε, να αγωνιζόμαστε για τις συνθήκες της δίκαιης δίκης, ακόμη κι όταν είμαστε μόνοι μας, επιδιώκοντας πάντοτε την ουσία της Δικαιοσύνης, πιστοί στον όρκο μας και τη συνείδησή μας και μη υπακούοντας σε ο τι, δήποτε πρόσκαιρο και δημοφιλές.

Οι προβληματισμοί δεν θα πάψουν ποτέ. Βλέπω ότι οι νεοι δικηγόροι κάνουν βήματα προς τα εμπρός, εξελίσσοντας θετικά πολλά προβληματικά σημεία στην άσκηση της δικηγορίας. Αισιοδοξώ ότι δεν θα ξυπνήσουμε ένα πρωινό και δεν θα μας έχουν πιάσει στον ύπνο, διερωτώμενοι μέχρι τέλους γιατί μας συνέλαβαν, όπως ο ήρωας του Κάφκα. Αισιοδοξώ ότι το κάστρο δεν θα

καταρρεύσει από μέσα. Ήδη το ότι συζητούμε τους προβληματισμούς μας με βάση την καθημερινότητα και τη δικαστηριακή πρακτική έξω από τα καλούπια της θεωρίας σημαίνει ότι ξεκινούμε να δίνουμε λύσεις στα μικρά και μεγάλα μας προβλήματα. Ασκούμενοι καθημερινά στις δίκαιες πράξεις, άλλωστε, αυτές που απορρέουν από τη συνείδηση μας, γινόμαστε δίκαιοι.

Για εμάς, για τους άλλους, γι αυτούς που απευθύνθηκαν σε εμάς με αγωνία, έχοντας πρόβλημα και τους διαβεβαίωσαμε ότι θα δικαστούν δίκαια.

Ολοκληρώνοντας την εισήγησή μου, κύριοι σύνεδροι, ενθυμούμαι μια φράση του διακεκριμένου φιλελεύθερου πολιτικού και αντιπροέδρου των ΗΠΑ, Humbert Horatio Humphrey, ο οποίος στην αποχαιρετιστήρια ομιλία του προς τη γερουσία το 1977, τόνισε : «Το ηθικό τεστ μιας κοινωνίας είναι το πώς φέρεται και αντιμετωπίζει αυτούς που βρίσκονται στην Ανατολή της ζωής, δηλαδή τα παιδιά, αυτούς που βρίσκονται στη Δύση της ζωής, δηλαδή τους ηλικιωμένους και αυτούς που βρίσκονται στο περιθώριο της ζωής, δηλαδή τους ασθενείς,τους φτωχούς και τους ανάπηρους.» Παραλλάσσοντας τη φράση αυτή, επιτρέψτε μου να πω ότι το ηθικό τεστ της κοινωνίας μας είναι το πώς φέρεται στο διωκόμενο, στον κατηγορούμενο, στον καταδικασμένο. Στο πώς διασφαλίζει ότι θα τύχει μιας δίκαιης δίκης με όλες τις συνταγματικές εγγυήσεις της νομιμότητας. Και ότι άσκησε ανεμπόδιστα όλα του τα δικαιώματα, ούτως ώστε στην έλλογη και ρυθμισμένη βία που αποτελεί το Δίκαιο κατά το Γιάννη Μανωλεδάκη στη φιλοσοφία του δικαίου, να αναγνωρίζει και ο ίδιος εσωτερικά ότι αποδόθηκε στην περίπτωση του Δικαιοσύνη.

Επιτρέψτε μου να κλείσω με μια προσωπική αναφορά : Πέρα από τιμές και διακρίσεις, θα ήθελα να σας διαβεβαιώσω ότι ο μεγαλύτερος τίτλος της ζωής μου, ήταν , είναι και θα παραμείνει ο τίτλος του συνηγόρου υπεράσπισης.