Το παράθυρο είναι υποφωτισμένο στον πρώτο όροφο του παλιού κτιρίου κάπου στο κέντρο της παλιάς πόλης των Ιεροσολύμων. Το πρόσωπο της μορφής που προβάλλει δεν φαίνεται. Κάτω από το παράθυρο, στο πλακόστρωτο, η Ισραηλινή σκηνοθέτις Δανάη Ελόν, με το μικρόφωνο στο ένα χέρι και το κινητό στο άλλο, προσπαθεί να μιλήσει στο τηλέφωνο με τον άνθρωπο στο παράθυρο, που είναι προφανώς έγκλειστος (ουδείς μπορεί να μπει και εκείνος δεν μπορεί να βγει). Οι εικόνες των δύο συνομιλητών αναμειγνύονται με εικόνες από το κέντρο ελέγχου της ισραηλινής αστυνομίας που με εκατοντάδες κάμερες καταγράφει κάθε κίνηση στην παλιά πόλη. Η Ελόν θέλει να μάθει περισσότερα πράγματα για τον ηλικιωμένο άνθρωπο πίσω από το σιδηρόφρακτο παράθυρο και αυτό θα την οδηγήσει σε μια πολύχρονη έρευνα που κατέληξε στην ταινία «Το παράθυρο του Πατριάρχη», ντοκιμαντέρ που ανατρέπει όλα όσα γνωρίζουμε για τον Ειρηναίο και το λεγόμενο σκάνδαλο των ακινήτων το οποίο οδήγησε στην εκθρόνισή του το 2005.

H ταινία αρχίζει με μια διαδήλωση Παλαιστινίων ορθόδοξων χριστιανών το 2005 που κραυγάζουν: «Η πύλη της Γιάφας είναι δική μας». Μια οργισμένη πιστή καλεί τον Πατριάρχη Ειρηναίο να αυτοκτονήσει επειδή φέρθηκε όπως ο Ιούδας και πρόδωσε τη Χριστιανοσύνη. Λίγες ημέρες πριν, η ισραηλινή εφημερίδα «Μααρίβ» είχε δημοσιεύσει δισέλιδο ρεπορτάζ για τις σχέσεις του Πατριάρχη με τον υπεύθυνο οικονομικών του Πατριαρχείου Νίκο Παπαδήμα και τη σχέση του τελευταίου με την οργάνωση των Ισραηλινών εποίκων «Ατερέτ Κοχανίμ».

Ενα πληρεξούσιο με την υπογραφή του Ειρηναίου προς τον Παπαδήμα, η μεταβίβαση σε μια εταιρεία στην Καραϊβική –που ανήκε στην οργάνωση των εποίκων– δύο ξενοδοχείων στην πύλη της Γιάφας για 99 χρόνια, ήταν η βόμβα που οδήγησε το 2005 τον Ειρηναίο στον εγκλεισμό. Το 2018, η Ελόν ύστερα από προσπάθειες πολλών ετών, ολοκληρώνει το ντοκιμαντέρ της και το προβάλλει στο Docaviv (φεστιβάλ ντοκιμαντέρ του Τελ Αβίβ).

H Ελόν παίρνει τον θεατή από το χέρι και τον οδηγεί βήμα βήμα από το φωτισμένο παράθυρο του Πατριάρχη στα σκοτεινά δρομάκια της διεκδίκησης κάθε ακινήτου στην παλιά πόλη των Ιεροσολύμων, σε μια εποχή που η συμφωνία του Οσλο για τη συνύπαρξη δύο κρατών στην Παλαιστίνη παραμένει ακόμα ζωντανή.

«Πιστεύω», λέει στην «Κ», «ότι το φιλμ δείχνει αυτό που πραγματικά συνέβη. Η τελευταία φράση είναι “ξεκίνησα για να ανακαλύψω την αλήθεια για έναν ηλικιωμένο άνθρωπο που ήταν κλειδωμένος στο δωμάτιό του… Τι ήθελε να πει ο Πατριάρχης Ειρηναίος όταν κατηγόρησε τον Πατριάρχη Θεόφιλο (σ.σ.: τον διάδοχό του) ότι τα έδωσε όλα; Μιλούσε για τα ξενοδοχεία στην πύλη της Γιάφας; Ηταν άλλα, πιο πολύτιμα ακίνητα, για τα οποία υπέγραψε συμβόλαια; Μόνο ο χρόνος θα μας πει την αλήθεια για το τι συνέβη πίσω από τις κλειστές πόρτες σε διαπραγματεύσεις ανδρών με εξουσία…».

Η Δανάη Ελόν (διακρίνεται δεξιά) στο μοναστήρι της Πέτρας, κοντά στην Καρδίτσα, κατά τη συνάντησή της με ιερείς που αναγκάστηκαν να φύγουν από το Ισραήλ όταν εκθρονίσθηκε ο Ειρηναίος.

Τελικά, το 2019, ύστερα από 14 χρόνια, το Ανώτατο Δικαστήριο του Ισραήλ αναγνωρίζει ως νόμιμο το συμβόλαιο του 2005 με το οποίο οι έποικοι μπορούν να αξιοποιήσουν τα ακίνητα για 99 χρόνια, ο Ειρηναίος αποκαθίσταται αν και στέλνεται στην Ιεριχώ (τώρα είναι στην Αθήνα άρρωστος στο νοσοκομείο) και το μυστήριο 14 χρόνων αρχίζει να φωτίζεται. Στο δικαστήριο είχε προσφύγει ο διάδοχος του Ειρηναίου Θεόφιλος Γ΄ υποστηρίζοντας ότι η αγοραπωλησία ήταν αποτέλεσμα δωροδοκίας. Το δικαστήριο δέχθηκε ότι ο συνεργάτης του Ειρηναίου Νίκος Παπαδήμας είχε λάβει 35.000 δολάρια, αλλά έκρινε ότι η αγοραπωλησία των τριών ακινήτων –μεταξύ των οποίων δύο ξενοδοχεία– ήταν νόμιμη. «Αυτό ήταν που επιθυμούσε το κράτος του Ισραήλ και η ταινία επιτρέπει στον θεατή να αντιληφθεί τη μεγάλη εικόνα», λέει στην «Κ» η σκηνοθέτις.

Η Ελόν στην ταινία επιχειρεί να βρει τον επικεφαλής της οργάνωσης των εποίκων Μάτι Νταν, αλλά συναντά κλειστές πόρτες. «Αυτή δεν επιτρέπεται να μπει», ακούγεται μια φωνή από το θυροτηλέφωνο να λέει σε φίλους της οργάνωσης, η οποία έγινε γνωστή για τα περισσότερα από 70 ακίνητα που έχει καταλάβει στην παλιά πόλη. Η Ελόν λέει πάντως στην «Κ» ότι συνάντησε, χωρίς την παρουσία της κάμερας, τον Νταν, ο οποίος προσπάθησε να την αποθαρρύνει να κάνει την ταινία για μια «τελειωμένη υπόθεση». «Θα έχεις την ταινία μόνο αν αποφασίσω να αλλάξω τον Πατριάρχη. Εάν το καταφέρω, θα σε ενημερώσω και θα είναι μια σπουδαία ταινία».

«Η παλιά πόλη των Ιεροσολύμων είναι ένας σύνθετος τόπος, και για να αλλάξεις το στάτους κβο και να πάρεις τη γη από ανθρώπους που τη φρουρούν ιδεολογικά», λέει η Ελόν, «πρέπει να βρεις πολύ δημιουργικούς τρόπους για να το κάνεις. Αυτοί είναι οι πόλεμοι των ακινήτων που μαίνονται στην πόλη. Το κράτος του Ισραήλ δεν μπορεί να πάρει αυτή τη γη από τη μουσουλμανική ή τη χριστιανική συνοικία χωρίς να δυσφημηθεί διεθνώς και έτσι αφήνει τους εποίκους να δουλέψουν για αυτό. Την εποχή των γεγονότων, η συμφωνία του Οσλο ήταν ακόμα στη ζωή και υπήρχαν συζητήσεις που αφορούσαν το τελικό καθεστώς των Ιεροσολύμων. Τα ακίνητα, στα οποία συμπεριλαμβάνονται και δύο ξενοδοχεία, ήταν σε πολύ στρατηγικό σημείο καθώς βρίσκονται στην κύρια είσοδο της παλιάς πόλης όπως έρχεται κανείς από τη δυτική πλευρά που ελέγχεται από τους Ισραηλινούς… Σήμερα, καθώς η κυβέρνηση στρέφεται όλο και πιο πολύ προς τα δεξιά, όλα αυτά δεν αποτελούν ειδήσεις, αλλά τα χρόνια των γεγονότων, όταν η συμφωνία ειρήνης έπαιζε ακόμα ρόλο, ήταν».

Ο «μικρός Ειρηναίος»

Η Ελόν χρειάστηκε να βγει από το Ισραήλ για να βρει δύο από τα «κλειδιά» της εκθρόνισης του Ειρηναίου. Ενα ταξίδι την οδηγεί στο μοναστήρι της Πέτρας, κοντά στην Καρδίτσα. Εκεί, στην αδελφότητα του μοναστηριού, συναντά τους ιερείς που αναγκάστηκαν να φύγουν από το Ισραήλ όταν εκθρονίσθηκε ο Ειρηναίος. Η σκηνή στην οποία η Ελόν κάθεται στην Τράπεζα και ο ηγούμενος την παρομοιάζει με τη Μαρία Μαγδαληνή που πήγε στη Ρώμη για να αποκαταστήσει τον Χριστό (σ.σ.: έτσι θα αποκάλυπτε την αλήθεια για τον Ειρηναίο η Ελόν, σύμφωνα πάντοτε με τον ηγούμενο) είναι σουρεαλιστική (η ίδια η σκηνοθέτις αυτοσαρκάζεται στο φιλμ: «Δεν είμαι η Μαρία Μαγδαληνή», λέει).

Παρ’ όλα αυτά, εκεί γνωρίζει τον διάδοχο του Παπαδήμα, τον λεγόμενο και «μικρό Ειρηναίο», ο οποίος την εμπιστεύεται. Την οδηγεί πίσω στα Ιεροσόλυμα, στο ξενοδοχείο Κινγκ Ντέιβιντ (και αυτό ανήκε στο Πατριαρχείο), την ανεβάζει στο δωμάτιό του όπου ο ίδιος ο «μικρός Ειρηναίος» και ο Πατριάρχης είδαν για πρώτη φορά το συμβόλαιο που έπρεπε να υπογράψουν στα χέρια του Μάτι Νταν, του εκπροσώπου των εποίκων. Ο νέος υπεύθυνος οικονομικών συνέστησε στον Πατριάρχη να μην υπογράψει, και τότε άρχισαν οι τηλεφωνικές πιέσεις με την προειδοποίηση ότι αν δεν συνεργαστεί, «θα πέσει ατομική βόμβα στην αυλή του Πατριαρχείου».

Η μορφή του Ειρηναίου ξεπροβάλλει από το παράθυρο, στο κτίριο του εγκλεισμού του στα Ιεροσόλυμα.

Η έρευνα της Ελόν την οδηγεί και στην Κύπρο. Εκεί ο νέος Πατριάρχης έχει στείλει τον κυριότερο ανταγωνιστή του, τον Τιμόθεο, έναν χαρισματικό ποιμένα της αδελφότητας των Αγιοταφιτών, που επιχείρησε δύο φορές να γίνει Πατριάρχης. Ο Τιμόθεος μιλάει ανοικτά στην Ελόν δύο φορές και της αποκαλύπτει ότι δεχόταν τηλεφωνήματα από μια άγνωστη φωνή, όπως και άλλοι υποψήφιοι. Η φωνή αυτή τού έλεγε ότι είναι ο καλύτερος και ότι πρέπει να εκλεγεί Πατριάρχης στη θέση του Ειρηναίου που ήταν διεφθαρμένος. Η Ελόν ξανασυναντά τον Τιμόθεο μπροστά στην κάμερα και τότε της απαντά στο ερώτημα ποιος κέρδισε τον αγώνα για τη θέση του Πατριάρχη:

«Ουδείς κέρδισε. Κέρδισε η φωνή». «Ο Τιμόθεος δεν περίμενε να τον ρωτήσω για τον Ειρηναίο αλλά από τη στιγμή που τον ρώτησα, ήταν εύχαρις και ειλικρινής και συνέβαλε τα μέγιστα στην αφήγηση της ταινίας μου», λέει η σκηνοθέτις.

«Η έρευνα αυτή ήταν σαν να περπατώ πάνω σε αυγά»

Σε αυτό το σημείο του φιλμ, η Ελόν είναι ώρα να πάει στον πρώην πρωθυπουργό του Ισράηλ Εχούντ Ολμέρτ, που διαχειρίστηκε την υπόθεση. Ο Ολμέρτ, λίγο πριν εμφανιστεί στο δικαστήριο κατηγορούμενος για διαφθορά, είναι ανοικτός μαζί της και της λέει ότι έκανε το καλύτερο για τα συμφέροντα του Ισραήλ. Προς μεγάλη έκπληξη της Ελόν, την παραπέμπει σε εκείνον που χειρίστηκε το θέμα, τον Ράφι Εϊτάν. Ο Ράφι Εϊτάν –πέθανε τον Μάιο του 2019– ήταν επικεφαλής της ομάδας της Μοσάντ που απήγαγε το 1961 τον Αϊχμαν στο Μπουένος Αϊρες, ενώ μιλούσε απευθείας με τον Αμερικανό επιστήμονα Πόλαρντ (καταδικάστηκε για κατασκοπεία υπέρ του Ισραήλ).

Την εποχή των γεγονότων του Πατριαρχείου ήταν υπουργός στην κυβέρνηση Ολμέρτ, εκλεγμένος με ένα μικρό κόμμα που εκπροσωπούσε τους συνταξιούχους της χώρας.

Ο Εϊτάν, θρύλος των ισραηλινών μυστικών υπηρεσιών, δέχεται την Ελόν και της μιλάει στην ταινία πίνοντας τον καφέ του. Οι Ισραηλινοί, ακόμα και μετά την εκθρόνιση του Πατριάρχη Ειρηναίου, συνέχιζαν να διαπραγματεύονται επί δύο χρόνια με αυτόν και τους διαδόχους του για το ποιος θα ήταν για αυτούς ο καλύτερος άνθρωπος σε σχέση και με τις επιδιώξεις τους στην παλιά πόλη των Ιεροσολύμων. «Ο Θεόφιλος ήταν ο προτιμώμενος άνθρωπος», λέει ο Εϊτάν στην ταινία. «Ηταν έτοιμος να γίνει μέλος του Λικούντ. Ο Ειρηναίος δεν είχε καθαρά χέρια».

Οταν η Ελόν τον ρωτάει πώς βλέπει το Ισραήλ όσα συνέβαιναν στο Πατριαρχείο, ο Εϊτάν απαντά: «Οπως όταν βλέπει κανείς παράσταση στο θέατρο». Στο κουκλοθέατρο; «Βρήκα τη δήλωση αυτή ενδεικτική του πώς οι Ισραηλινοί αντιμετωπίζουν τις άλλες θρησκείες στην παλιά πόλη και γενικά άλλα προβλήματα που δεν αφορούν τους δικούς τους ανθρώπους. Αυτό αξιοποίησαν οι έποικοι για να πάρουν ακίνητα από χριστιανούς και μουσουλμάνους, εκμεταλλεύονται τις αντιπαραθέσεις στο εσωτερικό των άλλων θρησκειών».

«Νίκησε το Ισραήλ»

«Ηταν σαν να περπατώ πάνω σε αυγά αυτή η έρευνα και τα γυρίσματά της. Φοβόμουν μήπως πω τα λάθος λόγια και ξανακλείσουν πόρτες, που με δυσκολία είχα ανοίξει. Η αλήθεια δεν βρισκόταν στις λεπτομέρειες αλλά στη μεγαλύτερη εικόνα. Ο τρόπος με τον οποίο απομακρύνθηκε ο Ειρηναίος ήταν ένα επιχειρησιακό αριστούργημα.

Η αδελφότητα ξεσηκώθηκε επειδή θεωρούσε ότι τους πρόδωσε και πούλησε τη γη του Πατριαρχείου, θεώρησαν (όταν τον εκθρόνισαν) ότι είχαν νικήσει, αλλά στο τέλος νίκησε το Ισραήλ», λέει η Ελόν στην «Κ».

Στο τέλος της ταινίας, η πόρτα του δωματίου του Ειρηναίου ανοίγει (με άδεια του Θεόφιλου). Ο Ειρηναίος είναι ήδη επτά χρόνια στο δωμάτιο. Δεν μαθαίνουμε κάτι καινούργιο παρά μόνο ότι θέλει να δικαιωθεί. «Οταν γύρισε έπειτα από μια από τις νοσηλείες του στο νοσοκομείο, ο Θεόφιλος τον κάλεσε να συναντηθούν», λέει η Ελόν.

«Ενας φωτογράφος είχε προσκληθεί για να απαθανατίσει τη στιγμή και η φωτογραφία δόθηκε στα ισραηλινά μέσα παρουσιάζοντας τους δύο να αγκαλιάζονται λες και επρόκειτο για μια μεγάλη συμφιλίωση μεταξύ τους. Στην πραγματικότητα, ο Ειρηναίος ουδέποτε σκόπευε να φωτογραφηθεί και ουδέποτε μετακινήθηκε από την πάγια άποψή του ότι αυτός είναι ο μόνος νόμιμος Πατριάρχης Ιεροσολύμων. Η συνάντηση είχε στηθεί από το Πατριαρχείο ως επιχείρηση δημοσίων σχέσεων».

Ηταν όμως πλέον αργά για τον Ειρηναίο, καθώς το παιχνίδι είχε τελειώσει. Στο ανώτατο δικαστήριο του Ισραήλ, τον Μάιο του 2019, οι πρωταγωνιστές της υπόθεσης δεν εμφανίστηκαν ως μάρτυρες. Ο δημοσιογράφος της «Μααρίβ» που έγραψε το άρθρο αρνήθηκε να μιλήσει στη Δανάη Ελόν. Φέτος το καλοκαίρι ο Ειρηναίος αποκαταστάθηκε.