Του π. Ηλία Μάκου
59 χρόνια (13 Μαρτίου 1965-13 Μαρτίου 2023) συμπληρώθηκαν από το θάνατο του Φαν Νόλι (Θεοφάνη Στυλιανού Νόλι ή Μαυρομάτη), κληρικού, συγγραφέα, λόγιου, διπλωμάτη, πολιτικού, ιστορικού.
Με αφορμή την επέτειο συμπλήρωσης 59 χρόνων από το θάνατό του τελέστηκε επιμνημόσυνη δέηση στο Δυρράχιο, ενώ μπροστά στην προτομή του οι ιερείς του ναού των αποστόλου Παύλου και οσίου Αστείου άφησαν ένα μπουκέτο από λουλούδια, απόδειξη ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλβανίας δεν τον ξεχνά και τιμά τη μνήμη του.
Η Εκκλησία της Αλβανίας τονίζει, μεταξύ άλλων, ότι ο Φαν Νόλι, που υπήρξε Μητροπολίτης της Ορθόδοξης Αλβανικής Διασποράς στην Αμερική, «αν και έζησε πολύ λίγο στην Αλβανία, εργάστηκε με πολλή ενέργεια και δυναμισμό, συμβάλλοντας σημαντικά στις προσπάθειες για την Αυτοκεφαλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας της χώρας. Η ζωή του είναι γεμάτη αγώνες και στερήσεις, προσφέροντας τον εαυτό του για την πνευματική αναγέννηση του λαού και την επαναπροσδιορισμό της αλβανικής κοινωνίας στο σύνολό της κατά την περίοδο γέννησης και ίδρυσης του αλβανικού κράτους».
Πράγματι ο Φαν Νόλι αναδείχθηκε σε μια πολυσχιδή μορφή, που ασχολήθηκε με πολλά πράγματα και ήταν πάρα πολύ δημιουργικός.
Δραστήριο μέλος της αλβανικής διασποράς Αμερικής, μετά τη δημιουργία του αλβανικού κράτους, το 1912, οπότε η Ορθόδοξη Εκκλησία της χώρας εισήλθε σε νέα φάση, εργάστηκε για την ανεξαρτητοποίηση της από κέντρα εκτός Αλβανίας.
Κατέλαβε ηγετικές θέσεις, αρχικά στην Εκκλησία (μητροπολίτης Δυρραχίου) και στη συνέχεια στην αλβανική πολιτεία (υπουργός Εξωτερικών και πρωθυπουργός, 1924).
Ιδιαίτερη ήταν η ενασχόλησή του με τη μετάφραση πολλών εκκλησιαστικών κειμένων στην αλβανική, που επέμενε να εισαχθούν στην λατρεία.
Μια αναφορά του, που μπορεί να θεωρηθεί και επίκαιρη όχι μόνο για την Αλβανία, αλλά και γενικότερα, είναι ενδεικτική του τρόπου σκέψης και συμπεριφοράς του.
«Στην χώρα μας βασιλεύει η σύγχυση των πέντε αναρχιών.
Πρώτη, η θρησκευτική αναρχία: Τέσσερις διαφορετικές θρησκείες, που δεν έχουν ριζώσει σε ένα λαό ειδωλολατρικό.
Δεύτερη, η κοινωνική αναρχία: Εδώ δεν υπάρχει τάξη ούτε φεουδαρχών, ούτε αγροτών, ούτε τάξη μπουρζουαζίας. Εδώ ο αγρότης είναι πιο μπέης από τον αγρότη, και ο μπέης πιο αγρότης από τον αγρότη. Έχετε εδώ ένα παράδειγμα στο Λαϊκό Κόμμα, το οποίο διατηρείτε σήμερα στην εξουσία από τους μπέηδες.
Τρίτη, η ηθική αναρχία: Εδώ ο σκύλος δεν αναγνωρίσει το κύριο του! Εδώ οι χαρακτήρες αποδυναμώνονται , γίνονται μαλθακοί και αλλάζουν μορφές μέρα με την μέρα όπως στον καλειδοσκόπιο. Εδώ οι φιλοδοξίες είναι ανεξέλεγκτες και χωρίς όρια. Εδώ ο ανόητος ξέρει τα πάντα και ο ανίκανος είναι ικανός για τα πάντα.
Τέταρτη η πατριωτική αναρχία: Εδώ μέσα σε μία μέρα, μαγικά, ο προδότης γίνετε πατριώτης και ο πατριώτης προδότης. Εδώ βλέπουμε μπροστά μας να περηφανεύονται ως μεγάλοι πατριώτες , αυτοί που πολέμησαν για τα πράγματα και την σημαία του πατέρα, που έχουν κάψει την Μέση Αλβανία, η εκείνη που έχουν φιληθεί με τους αντάρτες και έχουν βοηθήσει για να ερημωθεί από την μία άκρη στην άλλη την Τοσκαρία; Εδώ μου έλεγε ένας φίλος είναι καλύτερα να είναι ο άνθρωπος προδότης και να δει το συμφέρον του και να είναι σίγουρος ότι την επόμενη θα προωθηθεί ως μεγάλος πατριώτης.
Πέμπτη, η αναρχία των ιδανικών: Εδώ οι σκοτεινές ιδέες , μεταμορφωμένα και μουμιοποιημένα του Φαναριού και της Μπουχαρά καταπνίγονται και μαλώνουν σε ένα πόλεμο θανάτου με τα ζωντανά, κομψά και φωτεινά ιδανικά της δύσης; Μας λείπουν μόνο τα ιδανικά των ανθρωποφάγων. Αλλά για να πάρουμε την θέση αυτών των πολυθρονοφάγων, κίτρινα σκουλήκια με μαύρο κεφάλι, που μεγαλώνουν στις μολυσμένες πληγές της Αλβανίας στον αναστεναγμό, τσιμπούρια που μπορεί να τα κομματιάσεις, αλλά όχι να τα ξεκολλήσεις από το σώμα που δαγκώνουν και ρουφούν.
Ο Ηρόδοτος μας αφηγείται ότι κατά την ναυμαχία της Σαλαμίνας, ένα αθηναίος έπιασε ένα περσικό πλοίο με το δεξί του χέρι και δεν το άφηνε ώσπου του το έκοψαν! Τότε το έπιασε με το αριστερό! Του το έκοψαν και αυτό! Τότε το έπιασε με τα δόντια και δεν το άφηνε μέχρι που του έκοψαν το κεφάλι. Αν ζωντάνευε ο Ηρόδοτος πάλι θα έβλεπε ότι οι πολυθρονοφάγοι μας θα είναι πιο δυνατοί από αυτόν τον θρυλικό παλικάρι της αρχαίας Ελλάδος. Για να τους απομακρύνεις τους δικούς μας από τις πολυθρόνες πρέπει να τους κόψεις όχι μόνο τα χέρια και τα πόδια, αλλά και το σώμα και τα πόδια».
Ανεξάρτητα από το πως προσεγγίζει κανείς τη ζωή και τη δράση του, δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι υπήρξε μια πρωτοποριακή και μαχητική προσωπικότητα, η οποία έφερε αλλαγές.
