Σε μεγάλο βαθμό ανεπαισθήτως, αλλά –κυρίως από το 1989 κι έπειτα– μέσα από βίαιες συνθήκες και γεγονότα, ο λεγόμενος Δυτικός κόσμος και ειδικότερα η Ευρώπη «μας» βιώνει την είσοδο σε μια νέα εποχή, κατά την οποία ανατρέπονται πολλά από τα κάποτε δεδομένα και διαταράσσονται πολλές από τις δήθεν βεβαιότητες που είχαν εμπεδωθεί μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μία από αυτές υπήρξε και η πεποίθηση για την αδιατάρακτη ειρήνη επί ευρωπαϊκού εδάφους. Η περίφημη αυτή ειρήνη διασαλεύθηκε με τον πόλεμο και τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας κατά τη δεκαετία του ’90, ευτελίστηκε με τον συνεχιζόμενο πόλεμο στην Ουκρανία και αμφισβητείται με τα τρομοκρατικά χτυπήματα σε όλο σχεδόν το (δυτικο)ευρωπαϊκό έδαφος, τα περισσότερα των οποίων έχουν ή πιστεύεται ότι έχουν «θρησκευτικό» κίνητρο και χαρακτήρα.

Ζούμε και πάλι σε περίοδο «θρησκευτικών πολέμων»; Σε έναν μετανεωτερικό κόσμο, όπου ο Θεός έχει από καιρό παραχωρήσει την ηγεμονική του θέση στον (παραπαίοντα εντούτοις) Άνθρωπο, ο οποίος θεωρείται ότι τον είχε «σκοτώσει», μήπως επιστρέφει ως παρωχημένος εκδικητής κραδαίνοντας τα φονικά όπλα των φανατικών –και τόσο κραυγαλέα μηδενιστών– πιστών του; Μήπως ο στεγνός ορθολογισμός δεν αρκεί για να κατανοήσουμε τα όσα συμβαίνουν, χωρίς κάποια βαθύτερη γνώση του στυγνού θρησκευτικού φονταμενταλισμού, ο οποίος –υπό τον ισλαμικό του μανδύα κυρίως, αλλά όχι μόνον, καθώς ούτε ο χριστιανικός ούτε ο εβραϊκός μπορούν να επικαλεσθούν το τεκμήριο της αθωότητας– πνίγει και πάλι στο αίμα την πολύπαθη Μέση Ανατολή;

Σε αυτά τα τεράστια και, δυστυχώς, διαχρονικώς επίκαιρα ερωτήματα έρχεται να δώσει μερικές νηφάλιες απαντήσεις ένα μικρό βιβλίο (154 σελίδων), που φέρει τον μονολεκτικό τίτλο Ισλαμικά και τον υπότιτλο «Ακοή και υπακοή». Ο ισλαμικός κόσμος δεν «βλέπει» το θεϊκό φως και ακόμη λιγότερο τη θεότητα. «Ακούει», όμως, τη φωνή του Θεού μέσω του Προφήτη και «υπακούει» τυφλά στον άκαμπτο νόμο που επιβάλλει αυτή η, πέρα από κάθε αμφισβήτηση και επεξεργασία, φωνή. Κάπως έτσι, τέλος πάντων. Το βιβλίο κυκλοφορεί στις Εκδόσεις Λειμών και περιλαμβάνεται (με τον αριθμό 22) στη Σειρά Διατριβών και Μελετημάτων του Εργαστηρίου Ισλαμικού Δικαίου και Αραβοϊσλαμικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Συγγραφέας του ο Μάριος Π. Μπέγζος, πρώην κοσμήτωρ της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, καθηγητής της Συγκριτικής Φιλοσοφίας της Θρησκείας, πολυγραφότατος και διεισδυτικός μελετητής των θεμάτων αυτών, με έργο αναγνωρισμένο και μεταφρασμένο σε πολλές γλώσσες. Το συγκεκριμένο πόνημα κυκλοφόρησε τον Ιούνιο του 2023 με πρόλογο του Κυριακού Νικολάου-Πατραγά, καθηγητή του Ισλαμικού Δικαίου στο ΕΚΠΑ, ο οποίος επισημαίνει για τον συγγραφέα ως προς το ισλάμ, ότι το «εγνώρισε εις βάθος». Είναι αυτό ή μάλλον και αυτό που αποκομίζει ο αναγνώστης, εκείνος τουλάχιστον που εναγώνια αναζητεί κάποιες πιο στέρεες απαντήσεις σε τούτους τους καιρούς της απόλυτης σύγχυσης. Το «εις βάθος».

Ένα κείμενο βαθύτατα πολιτικό, μιας αξιοθαύμαστης –και εποικοδομητικής– νηφαλιότητας.

Από την πρώτη-πρώτη αράδα του βιβλίου του, στα Προλεγόμενα, ο Μάριος Μπέγζος θέτει τον δάκτυλον εις τον τύπον των ήλων. Συνοψίζοντας σε δύο λέξεις εντός εισαγωγικών –«ισλαμολαγνεία» και «ισλαμοφοβία»– τη «δίπτυχη αίσθηση της Δύσεως απέναντι στο Ισλάμ» από τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι τις μέρες μας, επιχειρεί στις σελίδες που ακολουθούν να αντιμετωπίσει «στερεότυπα αιώνων και παρεξηγήσεις εκατονταετιών». Το καταφέρνει; Κανένας δεν είναι προφήτης στον καιρό μας ή μάγος έστω, τόσο που να μπορεί με τον συνετό λόγο της γνώσης να απαλείψει βαθιά ριζωμένες (και με ιστορικές ρίζες) προκαταλήψεις και φανατισμούς. Αυτός ο λόγος, όμως, είναι κάτι περισσότερο από αναγκαίος τώρα που για μια ακόμη φορά, αλλά με τη μορφή παγκοσμίως κλιμακούμενης απειλής, φλέγεται και ισοπεδώνεται η γη στην οποία αυτός ο ένας Θεός της Βίβλου και του Κορανίου γεννήθηκε και λατρεύεται και στις τρεις εκδοχές του.

Ο Μάριος Μπέγζος στις πρώτες 60 σελίδες της μελέτης του παραθέτει και αναλύει τις «Προϋποθέσεις του Ισλάμ», με άλλα λόγια τον μονοθεϊσμό που διαδέχθηκε τον φυσιοκρατικό πολυθεϊσμό, αυτόν που άλλαξε τη σχέση ανθρώπου-θεού και ανθρώπου-φύσης («θρησκειολογική έκφανση της εξωφυσικότητας»), έτσι όπως αναπτύχθηκε στην εβραϊκή γη της επαγγελίας και, μέσω του χριστιανισμού πρώτα και του ισλάμ αργότερα, διαδόθηκε σε όλον τον κόσμο σχεδόν. Η υπερβατικότητα και η προβληματική του μονοθεϊσμού, αλλά και η μυστική εμπειρία, η «άμεση σχέση θείου-ανθρωπίνου» που μπορεί να λάβει και πολιτικές διαστάσεις, αφορά και το ισλάμ με άμεσο και έμμεσο τρόπο. Όσο για τις καθεαυτό «Θέσεις του Ισλάμ», τούτες καλύπτουν το δεύτερο και μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου, στο οποίο περιλαμβάνονται, εξυπακούεται, και οι «αντιθέσεις» του. Με την αρχική επισήμανση-υπενθύμιση ότι το ισλάμ είναι ο νεότερος μονοθεϊσμός της ιστορίας, ο Μάριος Μπέγζος προχωρεί εκθέτοντας συνοπτικά τις βασικές αρχές της αραβικής φιλοσοφίας, εξετάζει την αριστοτελική καταγωγή της αλλά και την άφευκτη επιρροή της θρησκείας. Ανιχνεύει τις ρίζες του θρησκευτικού φανατισμού –αυτού που ονομάστηκε φονταμενταλισμός– και που δεν χαρακτηρίζει μόνον το ισλάμ, έστω κι αν με τους σημερινούς τζιχαντιστές παίρνει την ακραία και αιματηρή μορφή του. Θέτει ξανά και ξανά το μέγα πρόβλημα της ελευθερίας, τοποθετώντας το και  στο δίλημμα «θεοκρατία ή δημοκρατία», που δεν απέχει πάρα πολύ από το αρχαίο δίπολο ελευθερίας και ανάγκης, αν το καλοσκεφθεί κανείς, ενώ –μεταξύ πολλών άλλων άκρως επίκαιρων επισημάνσεων– αντιμετωπίζει και το σύγχρονο μεταναστευτικό ζήτημα υπό ένα στοχαστικό-επιστημονικό πρίσμα, το οποίο εντέλει είναι και άκρως πολιτικό συγχρόνως. Συνοψίζοντας, καλεί με τον τρόπο του όχι σε πρόσκαιρη «ανακωχή», αλλά στο δυσκολότερο, ίσως, των εγχειρημάτων: σε έναν «διαθρησκειακό και διαπολιτισμικό διάλογο», πράγμα άλλωστε που είχαν κάποτε επιχειρήσει μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας, όπως ο Ιωάννης Δαμασκηνός και ο Γρηγόριος Παλαμάς, για παράδειγμα.

Αν θέλει κανείς να καταλάβει καλύτερα αυτό που τούτη τη στιγμή συμβαίνει στη Μέση Ανατολή ή τη βαθύτερη σημασία «καθημερινών» λέξεων, όπως «διασπορά» και «μετανάστευση», αλλά και τον εν πολλοίς ανομολόγητο φόβο της τρομοκρατίας που βιώνει ο Δυτικός κόσμος, ας διαβάσει αυτό το βιβλίο. Πέρα από τη στοχαστική διαδρομή στη γνώση και την κατανόηση αυτού του κόσμου της «ακοής» και της «υπακοής» που τρομάζει τον Δυτικό άνθρωπο, είναι ένα κείμενο εξαιρετικά καλογραμμένο, απλό και σαφές ακόμη και εκεί όπου αναπόφευκτα διατυπώνονται δύσκολα νοήματα. Με δυο λόγια πρόκειται για ένα βιβλίο που απευθύνεται σε κάθε ανήσυχο αναγνώστη και αφορά κάθε σύγχρονο άνθρωπο. Επειδή είναι επιπλέον ένα κείμενο βαθύτατα πολιτικό, μιας αξιοθαύμαστης –και εποικοδομητικής– νηφαλιότητας.

Ισλαμικά
Ακοή και υπακοή
Μάριος Π. Μπέγζος
Λειμών
σ. 154
ISBN: 978-618-5636-52-4
Τιμή: 12,72€

ΠΗΓΗ: diastixo.gr