Όταν το 2008 η πρώην 3η Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Χίου και νυν Εφορεία Αρχαιοτήτων Χίου, ξεκινούσε τις ανασκαφικές εργασίες στο οικόπεδο ιδιοκτησίας Καλλέργη στην οδό Αγίου Φωτίου, οι ενδείξεις ότι τα ευρήματα θα ήταν σημαντική ήταν πολλές.
Και όντως έτσι αποδείχθηκε καθώς η αρχαιολογική σκαπάνη, έφερε στο φως την 2η αρχαιότερη εβραϊκή Συναγωγή στον Ελλαδικό χώρο, μετά από αυτή της Δήλου.
Οι εργασίες που συνεχίστηκαν λίγα χρόνια αργότερα, αποκάλυψαν το νότιο κλίτος του μεγάλου συγκροτήματος με την ψηφιδωτή κτητορική γραφή στο δάπεδο να πιστοποιεί ότι επρόκειτο για Συναγωγή με ελληνικά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά.
Οι εικόνες των ευρημάτων σύντομα έκαναν τον γύρο του διαδικτύου και φιλοξενήθηκαν σε πανελλήνιας εμβέλειας ειδησεογραφικές ιστοσελίδες και εφημερίδες, κάνοντας τους πάντες να μιλούν για μία ανακάλυψη που όχι μόνο προσθέτει ιστορικά στην παρουσία του Ιουδαϊσμού στον Αιγαιακό χώρο αλλά φανερώνει εκτός των άλλων τη χωροταξία της αρχαίας πόλης της Χίου.
Εκτός των άλλων οι ανασκαφείς τοποθέτησαν τη συγκεκριμένη συναγωγή στον 4ο αι. μ.Χ. και σύμφωνα με τους ίδιους λειτουργούσε έως και τον 7ο αι. μ.Χ.
Μεταξύ των απεικονίσεων των ψηφιδωτών ξεχωρίζουν αντωπά παγώνια και ένα αιλουροειδές που πνίγει τη λεία του, ενώ δεν λείπουν και οι παραστάσεις με φυτικό διάκοσμο.
Η σημερινή κατάσταση του μνημείου
Κι ενώ κανείς θα περίμενε ότι μία τέτοια ανακάλυψη θα προωθούνταν ως πόλος έλξης τόσο των μόνιμων κατοίκων όσο και των επισκεπτών του νησιού, ως σημείο αναφοράς στη Χίο των παλαιών χρόνων η σημερινή εικόνα της εβραϊκής Συναγωγής είναι αποκαρδιωτική.
Μετά από σχεδόν 4 χρόνια, οι όποιες ανασκαφές έχουν καλυφθεί από χόρτα που ξεπερνούν το ένα μέτρο σε ύψος, το πρόχειρο ξύλινο γεφύρι που οδηγεί σε αυτή είναι ετοιμόρροπο ενώ το υπόστεγο που είχε τοποθετηθεί δήθεν για προστασία είναι ένα βήμα πριν την κατάρρευση αφού καθημερινά – εξαιτίας των καιρικών συνθηκών- ξηλώνεται σταδιακά.
Το πιο απογοητευτικό όμως από όλα, είναι η εγκληματική αδιαφορία της Αρχαιολογίας. Μία επιτόπια αυτοψία στο σημείο, αρκούσε για να αποκαλυφθεί ότι τα ψηφιδωτά της εβραϊκής Συναγωγής δεν είναι απλά αφημένα στην τύχη τους, αλλά ρημάζουν κάτω από στρώματα λάσπης με ότι αυτό συνεπάγεται.
Δυστυχώς για το νησί και τον πολιτισμό του, η εβραϊκή Συναγωγή είναι ένα ακόμη μνημείο που είναι αφημένο στην τύχη του μαζί με άλλα σημαντικά μνημεία.
Η καστροπολιτεία του Αναβάτου, το γοτθικό υποστατικό στον Καμένο Πύργο, το γιενοβέζικο νομισματοκοπείο στη Λευκωνιά, ο Άγιος Γεώργιος στα Πραστιά, αποτελούν μόνο μερικά ξεχωριστά μνημεία της Χίου, που έχουν αφεθεί στην τύχη τους με την Αρχαιολογία να παραμένει σταθερά σε ρόλο παρατηρητή όταν τα πάντα γύρω της καταρρέουν.
Φθάνει πια…
