«Ο παπά-Βαγγέλης πριν εκτελεστεί έψαλλε ο ίδιος την νεκρώσιμη ακολουθία»…
Το καλοκαίρι του 1943, η Παραμυθιά και τα χωριά του κάμπου της, περνούσαν δύσκολες ώρες. Η περιοχή ζούσε την κορύφωση του δράματος, που είχε αρχίσει την άνοιξη του 1941, για την επικράτηση του άξονα στην Ελλάδα. Η Θεσπρωτία, ζούσε μία τριπλή κατοχή, των Γερμανών, των Ιταλών και των μουσουλμάνων Τσάμηδων που έσπευσαν από την αρχή να συνεργαστούν με τους κατακτητές. Όλη την περιοχή της Ηπείρου έλεγχε η γερμανική μεραρχία Εντελβάις που ευθυνόταν για τις σφαγές αμάχων στη Μουσιωτίτσα, τους Λιγκιάδες και την εξόντωση της εβραϊκής κοινότητας των Ιωαννίνων. Στη Παραμυθιά είχαν βρει συμπαραστάτες τους αδελφούς Ντίνο, ηγέτες των Τσάμηδων, που συμμάχησαν μαζί τους κόντρα στον ελληνικό πληθυσμό….
Παρασκευή 24 Σεπτεμβρίου του 1943, στην τοποθεσία Σκάλα, σκοτώθηκαν 6 Γερμανοί σε μάχη με αντάρτες του ΕΔΕΣ. Αυτό ήταν η αφορμή για ένα προαποφασισμένο έγκλημα. Στα γραφεία της Κομμαντατούρας, οι λογαριασμοί είχαν γίνει. Ένας προς δέκα. Οι ανακοινώσεις του Γερμανού φρουράρχου της Παραμυθιάς το έλεγαν καθαρά: «…δια κάθε δολοφονία ή τραυματισμόν Γερμανού στρατιώτου, θα εκτελούνται 10 χριστιανοί Έλληνες πολίτες εκ Παραμυθίας και των πέριξ χωριών». Την νύχτα της 27ης Σεπτεμβρίου 1943, κοντά στα μεσάνυχτα, ο τρόμος πλάκωσε τα σοκάκια της κωμόπολης. Μεικτά αποσπάσματα Γερμανών και μουσουλμάνων Τσάμηδων, παραβιάζουν επιλεκτικά πόρτες χριστιανικών σπιτιών. Συλλαμβάνουν όσους βρίσκονται στις λίστες τους. Τα ιστορικά ντοκουμέντα που εντοπίστηκαν πριν από λίγα χρόνια, δείχνουν ότι την λίστα των μελλοθανάτων είχε συντάξει η ηγεσία των Τσάμηδων….
Από μικρό παιδί ο κ. Τσαμάτος, θυμάται ο μοιρολόι της γιαγιάς του. «Το όνομα του παπά-Βαγγέλη Τσαμάτου, ήταν στην λίστα γραμμένο από καρό. Όταν τον πήραν μεσάνυχτα από το σπίτι του, μαζί με τον γιο του τον Νικόλα, η παπαδιά έτρεξε ξωπίσω, για να του δώσει μια μάλλινη φανέλα. Εκείνος, βέβαιος για το ταξίδι που κινούσε της είπε:…
««Ασε τη φανέλα παπαδιά. Εκεί που πάω δεν θα μου χρειαστεί». Μόνο το πετραχήλι του, αυτό πήρε μαζί του…. «
Ο παπά-Βαγγέλης Τσαμάτος πριν εκτελεστεί έψαλλε την νεκρώσιμη ακολουθία Οι πιο πολλοί από τους συλληφθέντες, ήταν μεταξύ τους στενοί συγγενείς. Γονείς και παιδιά, αδέλφια, ανίψια και θείοι. Η οικογένεια του Βασίλη Τσούλα, είχε το «θλιβερό προνόμιο», να χάσει τρία αδέλφια, τον Γάκη, τον Θόδωρο και τον Κώτσιο. Ανάμεσα στους μελλοθάνατους βρίσκονταν και δύο έφηβοι, ο Σπύρος Μπάρμας και ο Γιώργος Σωτηρίου, με τους πατεράδες τους. Κατά την διάρκεια της κράτησης, ανακοινώθηκε στους κρατουμένους η απόφαση των αρχών κατοχής, για την εκτέλεσή τους. Όπως εξιστόρησαν αργότερα οι τρεις από τους κρατούμενους που απελευθερώθηκαν την τελευταία στιγμή, οι τραγικές ώρες στο υπόγειο του σχολείου, λίγο πριν τον θάνατο, κύλησαν σε κλίμα συναδέλφωσης και αξιοπρέπειας. Ο Νίκος Γιαννάκης, ένας 25χρονος γυμναστής έδινε κουράγιο στους συγκρατούμενούς του, τραγουδώντας τον «Γεροδήμο». Ο παπά-Βαγγέλης Τσαμάτος, κοντά στο ξημέρωμα, έψαλλε την νεκρώσιμη ακολουθία. …
Η εκτέλεση
Το χάραμα, πάνοπλοι Γερμανοί μαζί και με τους συνεργούς τους, οδήγησαν τους κρατούμενους λίγο έξω από την κωμόπολη σε ένα χωράφι. Εκεί, την προηγούμενη μέρα, όμηροι από τα χωριά του κάμπου είχαν ανοίξει ομαδικούς τάφους. Πριν δώσει το πρόσταγμα ο αξιωματικός του αποσπάσματος, απελευθέρωσε τρεις από τους κρατούμενους, γιατί έκρινε πως θα του ήταν χρήσιμοι για ξυλουργικές εργασίες στο γερμανικό γραφείο διοίκησης και έμειναν 49 μελλοθάνατοι. Ο Γιάννης Μπαζιάκος και ο Κώστας Τσίλης, προσπάθησαν να αποδράσουν από το απόσπασμα την τελευταία στιγμή. Λίγο πιο πέρα, τους εκτέλεσαν οι συνεργάτες των Ναζί….
Ο κ. Παναγιώτης Τσαμάτος, αναφέρει πως λίγες μέρες νωρίτερα, από τα χωριά της Παραμυθιάς, είχαν συλληφθεί και εκτελέστηκαν στην συνέχεια 11 πολίτες έξω από το σχολείο. Μαζί με τους προκρίτους, οι εκτελεσθέντες έφταναν τους εξήντα, «για να λυθεί σωστά, η εξίσωση της ντροπής», συμπληρώνει ο καθηγητής. «Αυτές τις μνήμες πρέπει να τις κρατήσουμε ζωντανές γιατί η θυσία αυτή, δεν θα πρέπει να κληροδοτηθεί στους νέους, τα παιδιά μας, με το όνομα ενός ψυχρού αριθμού. Οι 49 ήταν άνθρωποί μας. Πατεράδες, παππούδες, αδέλφια, θείοι. Είχαν ονόματα, οικογένειες, όνειρα και ελπίδες για την ζωή». Ο Παναγιώτης Τσαμάτος, είναι Καθηγητής Μαθηματικής Ανάλυσης στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Γεννήθηκε στη Παραμυθιά και έζησε στον απόηχο και την σκιά της οδυνηρής εκτέλεσης. Είχε δύο εκτελεσθέντες μέσα στην οικογένειά του και έκανε την δική του έρευνα που αποτύπωσε στο βιβλίο «Εν Παραμυθία τη 29-9-1943»….
Εδώ πρέπει να αναφερθεί ότι το δικαστήριο εγκληματιών πολέμου στα Γιάννενα που συστήθηκε μετά την απελευθέρωση, εξέδωσε 5500 καταδικαστικές αποφάσεις εναντίον Τσάμηδων (ερήμην) οι περισσότερες εις θάνατον, σε σύνολο πληθυσμού 22000.
ΟΙ 49 ΠΡΟΚΡΙΤΟΙ ΤΗΣ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑΣ ΠΟΥ ΕΚΤΕΛΕΣΤΗΚΑΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ ΚΑΤΑΚΤΗΤΕΣ ΚΑΘ’ ΥΠΟΔΕΙΞΙΝ ΤΩΝ ΤΣΑΜΗΔΩΝ ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ ΤΟΥΣ ΣΤΙΣ 29 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1943
· Τσαμάτος Παν. Ευάγγελος, ιερέας
· Αλιγιάννης Φ. Δημήτριος, χαλκουργός
· Αλιγιάννης Δημ. Ιωάννης, παντοπώλης
· Αλιγιάννης Φ. Κωνσταντίνος, χαλκουργός
· Αλιγιάνης Κ. Σωτήριος, παντοπώλης
· Αποστολίδης π. Απόστολος, υποδηματοποιός
· Βαλασκάκης Σωτ. Ελευθέριος, ιατρός
· Γιαννάκης Ιωαν. Νικόλαος, καθηγητής
· Δρίμτζιας Δημ. Χαράλαμπος, γεωργός
· Ευαγγέλλου Ε. Ευθύμιος, καφεπώλης
· Ζιάγκος Γ. Κωνσταντίνος, δημοτικός υπάλληλος
· Κακούρης Απ. Περικλής, δημοδιδάσκαλος
· Κατσούλης Αθ Κωνσταντίνος, δημοδιδάσκαλος
· Κλήμης Θεόδ. Δημήτριος, αγωγεύς
· Κοτσαλέρης Ε. Εμμανουήλ, δ/ντής υποκαταστ. Α.Τ.Ε. Παραμυθιάς
· Κουρσουμής Θ. Κωνσταντίνος, καφεπώλης
· Κωνσταντίνου ή Κωσταγιάννης Ιω. Κων/νος, σιδηρουργός
· Κωνσταντίνου ή Κωσταγιάννης Ιω. Παναγιώτης, σιδηρουργός
· Μάνος Π. Νικόλαος, εστιάτορας
· Μαρέτης Γ. Ανδρέας. χρυσοχόος
· Μαρέτας Ν. Γεώργιος, εστιάτορας
· Μητσιώνης Αναστ. Ιωάννης, καφεπώλης
· Μουσελίμης Σπ. Γεώργιος, Ράπτης
· Μουσελίμης Π. Σταύρος, δημοτικός υπάλληλος
· Μπαζάκος Θ. Ιωάννης, δημοδιδάσκαλος
· Μπάρμπας Γ. Νικόλαος, έμπορος υφασμάτων
· Μπάρμπας Νικ. Σπυρίδων, έμπορος υφασμάτων
· Νάστος Χρ. Ευάγγελος, παντοπώλης
· Πάκος Γ. Πάκος, τυρέμπορος
· Παπαθανασίου Χρ. Βασίλειος, καφεπώλης
· Πάσχος Γ. Γεώργιος, παντοπώλης
· Πάσχος Δ. Λεωνίδας, τυρέμπορος
· Ράπτης Δ. Αθανάσιος, έμπορος
· Ρίγγας Γ. Αθανάσιος, έμπορος
· Σιαμάς Παν. Γεώργιος, ταχυδρομικός υπάλληλος
· Σιωμόπουλος Β. Κων/νος, γυμνασιάρχης
· Σπυρομήτσιος Παύλου Σπυρίδων, υποδηματοποιός
· Στρουγγάρης Απ. Ανδρέας, παντοπώλης
· Σωτηρίου Χρ. Κων/νος, αγωγεύς
· Σωτηρίου Κ Γεώργιος, αγωγεύς
· Τζώης Δημ. Κων/νος, βιβλιοπώλης
· Τσαμάτος Ευάγγ. Νικόλαος, Ράπτης
· Τσίλης Δημ. Κων/νος, αγωγεύς
· Τσορλας Δημ. Γεώργιος, δημοτικός γραμματέας
· Τσορλας Β. Θεόδωρος, υποδηματοποιός
· Τσορλας Β. Κων/νος, υποδηματοποιός
· Φάτσιος Γ. Θωμάς, μυλωθρός
· Φείδης Θ. Αριστοφάνης, λογιστής
· Χρυσοχόου Κ. Απόστολος, συνταξιούχος σχολάρχης και γραμματέας της μητροπόλεως
Πηγές :
http://veteranos.gr/pii-itan-i-tsamides-ke-h-sfagi-ton-prokriton-tis-paramithias/
http://www.mixanitouxronou.gr/o-papa-vangelis-prin-ektelesti-epsalle-o-idios-tin-nekrosimi-akolouthia-i-sfagi-ton-49-prokriton-tis-paramithias-apo-tous-tsamides-sinergates-ton-nazi-vinteo-me-martiries/
http://www.stoxos.gr/2011/09/h-49.html
Μεραρχία Εντελβάις ~ Η σφαγή στην Παραμυθιά & η… από KRASODAD
