Ο επίσκοπος Δυτικής Αμερικής Μάξιμος Βασίλιεβιτς, σε συνέντευξή του για τη Serbica Americana, με την ευκαιρία του εορτασμού της γιορτής της Γεννήσεως του Χριστού, μεταξύ άλλων, σχολιάζει και για την 800η επέτειο από το αυτοκέφαλο της Σερβικής Εκκλησίας, όπως και για τις πρόσφατες αναταραχές σε πανορθόδοξο επίπεδο. Η συνέντευξη δημοσιεύεται στο teologija.net. Στη συνέχεια επισυνάπτουμε αποσπάσματα από το σχόλιό του.
Η σύγχρονη πνευματικότητα συχνά εμφανίζεται κάτω από διάφορες ψεύτικες μάσκες, φεύγοντας από μια αντιπαράθεση με την αλήθεια. Όπως τονίζει ο κορυφαίος ορθόδοξος ψυχολόγος στον κόσμο, ο πατέρας Βασίλειος Θερμός, ο φόβος της ελευθερίας, ως μόνιμο χαρακτηριστικό της ανθρώπινης υπάρξεως, γεννά την ανάγκη για προσφυγή και υποταγή στο ένα άλλο «εγώ» (στην εποχή μας: στο φανταστικό «εγώ» των υπολογιστών και του κόσμου του Διαδικτύου). Επιπλέον, ένα πράγμα είναι να αγαπάς την αλήθεια και το άλλο να την κατέχεις. Παρατήρησα μια τόσο υπερήφανη αυτοπεποίθηση μεταξύ πολλών εκδοτών και μελών πολλών «πνευματικών» διαδικτυακών πυλών. Μερικές φορές ξεχνάμε ότι τίποτα δεν μας ωφελεί αν έχουμε την αλήθεια και δεν υπάρχει αγάπη. «Αν αυτό είναι το τέλος, θα ξέρω ότι δεν είναι αγάπη», τόσο αληθινά και τρομερά λέγει ο τραγουδιστής Μπαγιάγκα στο τραγούδι του «Αν πρέπει να είναι το τέλος».
Αυτό το τέλος οπωσδήποτε πρέπει να μας ενδιαφέρει, και πάνω απ’ όλα ως δοκιμασία ή επαλήθευση της ιστορικής μας αναζητήσεως. Και μόνο η αναζήτηση του Θεού δεν έχει τέλος. Αυτό όμορφα συνέλεξε ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης στην ακόλουθη φράση: «Η αληθινή ανακάλυψη του Θεού κείται στη συνεχή αναζήτηση Του, χορταίνοντας ποτέ τη δίψα» (Του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης, Εις τον του Μωυσέως Βίον).
Σε ερώτηση ποια είναι η εντύπωσή του σχετικά με αυτό αν εμείς σήμερα έχουμε ενεργή κριτική σκέψη και ισχυρές δημιουργικές προσωπικότητες, απαντά με τις λέξεις:
Κάθε αυταρχική αρχή φοβάται μια κριτική στάση και μια νέα έκφραση. Για αυτούς τους ανθρώπους, είτε ζουν σε 21ο ή 6ο αιώνα, «τα Αρεοπαγιτικά Συγγράμματα» θα παρουσιάζονταν μια «επικίνδυνη καινοτομία» ή «εισαγωγή φιλοσοφίας στη θεολογία». Ένας Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος (Χ αιώνα) θα απορριφθεί (μάλιστα όπως και στο χρόνο του) λόγω της τολμηρής του κριτικής προς την ιεραρχία, και ο Άγιος Βασίλειος – λόγω του τότε συνδυασμού της επιστημονικής εικόνας του κόσμου με τη θεολογία κλπ.
Ωστόσο, προσωπικά, μπροστά στην κριτική στάση της αμφιβολίας και του ισχυρισμού, θα πρόσφερα την ελευθερία στον Χριστό και στην Εκκλησία. Τον τελευταίο καιρό, παρατηρώ ότι ορισμένα άτομα λένε με χαρά ότι «η Εκκλησία δεν κάνει σωστά αυτό ή αυτό» ή δείχνουν «την ιστορική ήττα της Εκκλησίας». Νομίζω ότι αυτή είναι η νοοτροπία της μεταμοντέρνας εποχής. Ωστόσο, εάν επιστρέψουμε στους Πατέρες της Εκκλησίας, θα δούμε «τη τρελή αγάπη» τους για τον Χριστό και για την Εκκλησία, την οποία δεν την κατανοούν ως ιεραρχία ή ίδρυμα (τέτοια κατανόηση κυριαρχεί στο σημερινό θεολογικό λόγο), αλλά ως Εκκλησία, ως «Πασχαλινό Μυστήριο του Χριστού» και ως «το Αιώνιο Συμβούλιο του Θεού», μια Εκκλησία της οποίας ρίζες είναι πριν από τη δημιουργία του κόσμου και η οποία ταυτίζεται με το μελλοντική Βασιλεία.
Νομίζω ότι στη σημερινή μη υποστηριζόμενη ελευθερία να επικρίνουν «όλους και καθένα» πρέπει να βρεθεί ένα μέτρο, ξεκινώντας πάντα από τον εαυτό μας… Ακριβώς τότε οι ομιλίες των ιερέων, τα θρησκευτικά βιβλία, τα φόρουμ, οι εκκλησιαστικές περιοδικές θα παρακολουθούν την «θεολογία της έκπληξης».
Σε ερώτηση για τη θέση του με την ευκαιρία των 800 χρόνων από την παράληψη του αυτοκέφαλου της Σερβικής Εκκλησίας, πώς ο ίδιος θα γιορτάσει την επέτειο στην επισκοπή του, αλλά και για την άποψή του για την προσωπικότητα του Αγίου Σάββα, του πρώτου σερβικού Αρχιεπισκόπου, ο επίσκοπος Μάξιμος προσφέρει αυτή τη χαρακτηριστική απάντηση:
Ο εορτασμός για το αυτοκέφαλο, κατά την ταπεινή γνώμη μου, είναι μια γιορτή της ενότητας και όχι μάλιστα γιορτή «της ανεξαρτησίας». Επειδή η Εκκλησία, και μέσα της και το σύνολο της δημιουργίας, κατέχει ένα κέντρο που λειτουργεί ως προζύμι της ιστορίας, μια χάρη που αγιάζει τα πάντα και τους πάντες.
Ιστορικές συνθήκες και διαλευκάνσεις το 1219 οδηγούν τον Άγιο Σάββα στη Νίκαια και τι συμβαίνει: ο τότε Οικουμενικός Πατριάρχης, τυλιγμένο στη μανδύα της αδυναμίας (εξορισμένος στη Νίκαια), αγνοεί εντελώς το κανονικό επίσκοπο των σερβικών περιοχών, τον τότε Αρχιεπίσκοπο Αχρίδος Δημήτριο Χωματιανό, και απονέμει «το αυτοκέφαλο» στο σερβικό κράτος. Αυτή την ιστορική στιγμή του 13ου αιώνα είναι ενδιαφέρουσα, αλλά και μια ισχυρή αναλογία με ορισμένες νέες εξελίξεις στον Ορθόδοξο κόσμο.
Ως σχόλιο για τις πρόσφατες αναταραχές σε πανορθόδοξο επίπεδο, ο Επίσκοπος Μάξιμος λέγει τα εξής:
Έχουμε κύματα. Εκείνος που ακολουθεί την ιστορία «από μέσα» γνωρίζει ότι για την λήξη κρίσεων χρειάζεται καιρό, και ιδιαιτέρως πρέπει κανείς να αποφεύγει τη κατάκριση. Εκκλησιαστική ιστορία μας διδάσκει ότι η Πρόνοια του Θεού αποκαλύπτεται μέσα από οδυνηρά και παράδοξα γεγονότα. Οι Σύνοδοι της Εκκλησίας αποδέχονταν στη κοινωνία σχισματικούς και όταν υπήρχε ένα παραμικρό σημάδι μετάνοιας. Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ως Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, εντελώς «μη κανονικά» παρέμβαινε εκτός της δικαιοδοσίας τους στη Μικρά Ασία και στην εποχή του είχε καταδικαστεί γι’ αυτό, αλλά αυτό που έκανε ήταν ποιμαντικά ευεργετικό και η ιστορία έδειξε ότι η δράση του έχει σωτηριολογική διάσταση.
Αναφέραμε ότι το 1219 ο Οικουμενικός Πατριάρχης αγνόησε εντελώς την κανονική κατάσταση στις περιοχές του Στεφάνου Νέμανια, οι οποίοι, είναι σημαντικό να επισημανθεί, ενέπιπταν στην αρμοδιότητα του Αρχιεπισκόπου Αχρίδος Δημητρίου Χωματιανό (αλλιώς, ένας από τους πιο γνωστούς κανονολόγους στο ύστερο Βυζάντιο) και σε αντίθεση με τους κανόνες εκχώρησε «αυτοκέφαλο» στο σερβικό κράτος. Σήμερα όλοι εμείς είμαστε περήφανοι και χαρούμενοι λόγω αυτής της γενναίας, αλλιώς μη κανονικής πράξης. Η τρέχουσα αναταραχή στην Ουκρανία είναι ένα προσωρινό πρόβλημα, και πιστεύω ότι δεν έχει αυτές τις γεωπολιτικές διαστάσεις που του δόθηκαν. Εάν η Εκκλησία θα χωρίσει λόγω μιας κανονικής αναταραχής, αυτό θα σήμαινε ότι δεν ήταν τόσο μεγάλη, αλλά μικρή και πριν χαμένη. Θα εκφράσω την ταπεινή μου γνώμη, για την οποία ξέρω πως είναι αρκετά «μειονοτική»: Πιστεύω ότι ο απώτερος στόχος της παρέμβασης της πρωτοθρόνου Εκκλησίας δεν είναι για να κερδίσει ένα γεωγραφικό χώρο, αλλά την είσοδο στο λειτουργικό κόσμο ένα τεράστιο μέγεθος του ουκρανικού λαού, ο οποίος για διάφορους, δικαιολογημένους ή αδικαιολόγητους λόγους, μέχρι τώρα παρέμενε έξω από την εμβέλεια της Ευχαριστίας στη αληθινή Εκκλησία… Αυτό το μέρος της Εκκλησίας απ’ αυτό το έδαφος που ήδη βρίσκεται στο πλήρωμα της εκκλησιαστικής ζωής δεν πρέπει να δυσανασχετεί, αλλά προσευχητικά να αναγνωρίσει την ευκαιρία με την οποία οι συμπατριώτες με διαφορετικό τρόπο εισέρχονται στο χώρο της χάρης της ίδιας Εκκλησίας. Πρέπει να πιστεύουμε ότι η Εκκλησία θα ξεπεράσει τους πειρασμούς και ότι όλοι, ίσως, θα είναι ευγνώμονες που συνέβησαν τέτοιοι πειρασμοί. Η Εκκλησία του Χριστού ιστορικά νικά τότε, όταν φαινομενικά νικιέται. Ίσως με αυτή τη κίνηση η Κωνσταντινούπολη είναι σε μια απώλεια, καθώς βλέπει αυτό η Μόσχα και πολλοί άλλοι. Ωστόσο, σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα, ίσως αυτό είναι ένα προζύμι για μια βαθύτερη ενότητα που θα έρθει μετά από τη γενιά μας. Ο Βαρθολομαίος πήρε πάνω στους ώμους του το σταυρό μιας ιστορικής απόφασης και μάλιστα η μελλοντική ιστορία – και όχι η παρούσα στιγμή – θα δείξει αν είχε δίκιο.
