ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ. Όταν κανείς καλήται να ομιλήση διά την Ιεράν Θεολογικήν Σχολήν της Χάλκης, την θεοπρεπώς γαλουχήσασαν εκατοντάδας μακαρίων Πατριαρχών, σεπτών Ιεραρχών, αξίων λευιτών, σοφών μυστών της ιεράς θεολογικής επιστήμης, και διά τον τελευταίον Σχολάρχην αυτής, τον μακαριστόν Μητροπολίτην Σταυρουπόλεως Μάξιμον, καταλαμβάνεται υπό δέους. Η εισήγησίς μου αποβλέπει εις την εν αδραίς γραμμαίς διαζωγράφησιν της μορφής, της προσωπικότητος και της προσφοράς του Σχολάρχου εις την παιδείαν και τα γράμματα του Γένους, μάλιστα δέος την τροφόν Ιεράν Χαλκίτιδα Θεολογικήν Σχολήν.
Γεννηθείς εν τω χωρίω Βατούσα της νήσου Λέσβου, μετώκησεν οικογενειακώς εις την Πόλιν. Εφοίτησεν εν τη Μεγάλη του Γένους Σχολή και εν τη Θεολογική Σχολή Χάλκης. Περατώσας τας σπουδάς του εχειροτονήθη διάκονος υπό του Χαλκηδόνος Μαξίμου, μετέπειτα Οικουμενικού Πατριάρχου Μαξίμου Ε΄. Απεστάλη εις Λουβαίν διά ειδίκευσιν εις την Φιλοσοφίαν, ενώ παραλλήλως παρηκολούθησε και περί την Ψυχολογίαν σπουδάς. Το 1951 διωρίσθη Καθηγητής Φιλοσοφίας της τροφού Σχολής και το 1955 Σχολάρχης αυτής, θέσιν την οποίαν διετήρησε μέχρι της τελευτής του. Πρεσβύτερος εχειροτονήθη εν έτει 1952. Εν έτει 1961 εξελέγη τιτουλάριος Μητροπολίτης Σταυρουπόλεως και τω 1965 προήχθη εις εν ενεργεία Μητροπολίτην του Θρόνου.
Η παρουσία του μετά των συναδέλφων του πολιών Καθηγητών, Μεγάλου Οικονόμου Γεωργίου Αναστασιάδου, Εμμανουήλ Φωτιάδου, Χρυσοστόμου, Μητροπολίτου Εφέσου, Κωνσταντίνου, Μητροπολίτου Νικαίας, και άλλων, εσηματοδότησε μίαν ιδιαιτέραν περίοδον ακμής της Σχολής. Επαιδαγώγησεν τους ιεροσπουδαστάς εν λόγοις και εν τη πράξει, εδίδαξε την πορείαν προς τα κελεύσματα του Παναγίου Πνεύματος αρτύων την διδαχήν διά του φιλοσοφικού λόγου. Διά της περινουστάτου διδαχής, του κράματος φιλοσοφίας και θεολογίας, επετύγχανε ο μακαριστός διδάσκαλος να μυσταγωγή τους ακροατάς του εις το Θεανθρώπινον δόγμα.
Ως Σχολάρχης εμερίμνα διά την πρόοδον των σπουδαστών, ως κληρικός και Ιεράρχης επόθει να καταρτίση αρτίως την προσωπικότητα των σπουδαστών και να εμφυτεύση εις αυτούς την αγάπην προς την διακονίαν της Εκκλησίας, ως πατήρ φιλόστοργος πολλάκις εν τω κρυπτώ εστήριζε τους ιεροσπουδαστάς εις πάσαν πνευματικήν ή υλικήν των ανάγκην.
Ως Ιερουργός των φρικτών του Χριστού Μυστηρίων, ο Σταυρουπόλεως Μάξιμος υπήρξε συνεχιστής της παραδόσεως και του τρόπου των παλαιών Φαναριωτών Ιεραρχών, εμπειρικώς βιώνων το μυστήριον και έχων «αγγέλους συλλειτουργούντας», ως κατεδείκνυεν η ηρεμία του και η προσήλωσίς του εις τα τελούμενα. Ενθυμούμαι την μελίρρυτόν του φωνήν, όταν έψαλλε από του Παραθρονίου του Ναϋδρίου της Σχολής μας το «Χριστός γεννάται» ή των «Αγίων Πατέρων ο Χορός» ή το «Αναστάσεως ημέρα και λαμπρυνθώμεν τη πανηγύρει» ή ακόμη το «Θεοτόκε, η ελπίς πάντων των Χριστιανών».
Πρώτος εις τους Όρθρους και τους Εσπερινούς από του έτους 1955, ιστάμενος εις το μέσον της κεντρικής εισόδου της Σχολής. Και απ’ εκεί παρηκολούθει τους διερχομένους μετ’ ελαφράς ενώπιον αυτού υποκλίσεως ιεροσπουδαστάς και μαθητάς, τους οποίους εγνώριζε κατ’ όνομα. Παρηκολούθει δε την συμπεριφοράν του καθενός εντός του Ναού και αναλόγως εξετίμα και ηξιολόγει κάθε ιεροσπουδαστήν και μαθητήν του Λυκείου.
Ο Σχολάρχης υπήρξεν ένας θεοτερπής άνθρωπος: ευθύς, αυστηρός, άκακος, δίκαιος, αληθής, διακονών το καλόν και το αγαθόν, πλήρης ιερών επιθυμιών διά τα κράτιστα περί την Σχολήν μας αυτήν και διά τους εν αυτή σπουδάζοντας τα ιερά γράμματα.
Οικείοις ασφάλεια κατεδείχθη διά του παραδείγματός του και διά της ενθέου παρρησίας του, υποστηρίζων πάντοτε το δίκαιον και το ασφαλές των οικείων του, των σπουδαστών και των πιστών ευρύτερον.
Φύλαξ πατρώων θεσμών, ούς έθεντο οι Πατέρες ημών και η μακρά άλυσις Πατριαρχών και Ιεραρχών του Αγιωτάτου Αποστολικού και Πατριαρχικού Οικουμενικού Θρόνου, ουδέ κατά κεραίαν αφιστάμενος της ιεράς Παραδόσεως και Πατριαρχικής λειτουργικής τάξεως, την οποίαν διδαχθείς παρέλαβε και ετήρησε μέχρι τέλους.
Νεωτεροποιίας εχθρός, αποκρούων και αποβάλλων παν οθνείον και ξένον τη βιωθείση από αιώνων τάξει και παραδόσει του Φαναρίου, αυστηρώς επιπλήττων τους ιεροσπουδαστάς όταν παρέλειπον τροπάριά τινα ή παρασυρόμενοι επεχείρουν την εισαγωγήν οθνείων στοιχείων εν τη παραδεδομένη τάξει και πράξει.
Στύλος και εδραίωμα της αληθείας του Χριστού: ως Επίσκοπος ο Σταυρουπόλεως Μάξιμος μηδαμώς των πατρώων δοξασιών έστω και κατά κεραίαν αφιστάμενος, «δι’ ενθέου παρρησίας και αγάπης τον δόλιχον διήνυσε, και τη καλή ομολογία επεσφράγισεν αμφότερα».
Φιλαγιορείτης ων, άφησε εποχήν ως Πρόεδρος των Πατριαρχικών Εξαρχιών των ετών 1973, 1984 και 1986, αντιμετωπίσας καιρίας προκλήσεις, απασχολούσας το Άγιον Όρος και τους δεσμούς του μετά της Μητρός Εκκλησίας, ως επί παραδείγματι το πρόβλημα της λειψανδρίας εκ των σοβαρωτέρων προβλημάτων του Αγιωνύμου Όρους μέχρι της δεκαετίας του 1970 και το ζήτημα της επανδρώσεως των Ιερών Μονών. Επίσης ησχολήθη με το ζήτημα του ζηλωτισμού, με σκοπόν την προσέγγισιν των πεπλανημένων αδελφών, της επανόδου των ιδιορρύθμων Ιερών Μονών εις τον κοινοβιακόν βίον, της Αθωνιάδος Σχολής, κ.α. Ο ίδιος έδιδε το στίγμα της παρουσίας του ως Προέδρου των Εξαρχιών τούτων, λέγων τα εξής χαρακτηριστικά κατά την προσφώνησίν του προς την Έκτακτον Διπλήν Ιεράν Σύναξιν του έτους 1973: «Η αγάπη της Οικουμενικής Καθέδρας δεν είναι μία απλή στοργή, δηλωτική οίκτου και συμπαθείας μόνον, αλλά πολύ επέκεινα αυτής, αγάπη εκουσία, ενδόμυχος και ανιδιοτελής, ως πλήρης οικείωσις των ηθικών και πνευματικών αναγκών του αγαπωμένου».
Πράγματι ο Σταυρουπόλεως Μάξιμος υπήρξε ο έσχατος και ίσως λαμπρότερος αστήρ της Σχολής μας, ταυτίσας εαυτόν μετά της Σχολής και θύσας την ζωήν αυτού υπέρ αυτής. Ως έγραφε προσφυώς ο Αμερικής Ιάκωβος Κουκούζης περί του Σχολάρχου μας: «Αγαπούσε με περιπάθεια τη Σχολή. Ήταν η μητέρα του, ήταν ό,τι πολυτιμότερο είχε και γι’ αυτό την λάτρευε». Τον ενθυμούμαι κατά τα τελευταία έτη της επιγείου ζωής του να ψελλίζη με πικρία και ίσως με κάποια κρυφή ελπίδα τους στίχους του Παλαμά: «άφκιαστο κι αστόλιστο του Χάρου δε σε δίνω». Και πράγματι, δεν την έδωσε του Χάρου την Σχολή μας. Την πρόσεξε, την περιποιήθηκε με στοργή και αγάπη μέχρι την τελευτή του. Αυτή είναι και η παρακαταθήκη του δι’ ημάς τους επιγενομένους εις την διακονίαν της Μητρός Εκκλησίας.
«Ρομφαία αυτού την ψυχήν διήλθεν», όταν το 1971 ανεστάλη η λειτουργία του Θεολογικού Τμήματος της Σχολής. Κατέβαλε πολλάς προσπαθείας ο μακαριστός διά την απόδοσιν δικαίου και διά την μη συμπερίληψιν της Σχολής μεταξύ των υπό αναστολήν της λειτουργίας των σχολών. Επεσκέφθη μετά του τότε Μητροπολίτου Μύρων και Καθηγητού της Σχολής Χρυσοστόμου Κωνσταντινίδου υπό την ιδιότητα Πατριαρχικής Αντιπροσωπείας τας εν τη Πόλει και εν Αγκύρα αρμοδίας Αρχάς, κατέθεσεν υπομνήματα και διαμαρτυρίας. Όμως ματαίως, διότι η απόφασις περί αναστολής ήτο αμετάκλητος. Ο Σχολάρχης παρέμεινεν εν τη Σχολή μέχρι της κοιμήσεώς του, την 4ην Ιανουαρίου 1991? όταν εν ημέραις του Αγίου Δωδεκαημέρου, εξήλθεν εις συνάντησιν μετά του σαρκί τεχθέντος Χριστού, υπέρ του Οποίου και της Εκκλησίας Του ηνάλωσεν εαυτόν και εγράφη χρυσέοις γράμμασιν εν τη ιστορία ως, ο ΣΧΟΛΑΡΧΗΣ, ο τραγικός Σχολάρχης της Χαλκίτιδος Σχολής, ο Σχολάρχης στο μαρμάρωμα της Ιστορίας.
* Το παρόν κείμενο είναι μέρος της ομιλίας του Σεβασμιώτατου Μητροπολίτη Φιλαδελφείας Μελίτωνος, στο πρόσφατο Συμπόσιο για τη Σχολή της Χάλκης και στον τελευταίο της Σχολάρχη Μητροπολίτη Σταυρουπόλεως Μάξιμο.
Ο Μητροπολίτης Μελίτων είναι εκ των πλέον λογίων ιεραρχών του Οικουμενικού Πατριαρχείου, δόκιμος ομιλητής και συγγραφέας, διατελέσας Αρχιγραμματέας επί μακρά σειρά ετών.
