Του π. Ηλία Μάκου

Μέσα στον διαρκώς μεταβαλλόμενο και μεταμορφούμενο  κόσμο μας, μένει σταθερή και διατηρείται άσβεστη  η πραγματικότητα του θείου βρέφους της Βηθλεέμ, που οδηγεί σε μια λυτρωτική χαρά. Ωστόσο τρόπος εορτασμού των Χριστουγέννων είναι βασικός παράγοντας για το πώς κάθε φορά τα βιώνουμε, ειδικά σε περιόδους πανδημίας, που οι συνθήκες είναι ιδιαίτερες, αλλά και γενικά. Έχει σημασία η γέννηση του Χριστού να σημαίνει και τη δική μας αναγέννηση. Από μας εξαρτάται αν ζούμε πραγματικά, Χριστούγεννα.  Διαφορετικά δεν θα είναι τίποτα περισσότερο, ούτε τίποτα λιγότερο, από μια ανιαρή επανάληψη μιας τυπικής εορτής, που στο τέλος γίνεται ανούσια. Και δεν θα διαφέρουν τα Χριστούγεννα από τις κοινές ημέρες του χρόνου.

Διάφορα περιοδικά δίνουν συνταγές για καλά Χριστούγεννα του τύπου: Απομακρυνθείτε από οποιοδήποτε θλιβερό περιβάλλον, οργανώνοντας εκδρομές σε ωραία μέρη. Ή δημιουργείστε ωραίο περιβάλλον στο σπίτι σας με μουσική, κεριά, μυρωδιές και αστραφτερές επιφάνειες. Παραγγείλετε να σας  φέρουν ένα ή περισσότερα καλάθια με τις αγαπημένες σας γεύσεις. Ή βγείτε για ξέφρενη διασκέδαση.  Αυτές οι συνταγές για καλά Χριστούγεννα χωρίς Χριστό, δεν μπορούν να μας ανανεώσουν. Αν το καλοσκεφτεί κανείς είναι συνταγές για περισσότερη πλήξη και απομόνωση, χωρίς να μπορείς να νιώσεις και να βιώσεις το αληθινό νόημα των Χριστουγέννων, γιατί αυτό δεν βρίσκεται στους εξωτερικούς τύπους του εορτασμού.

Η πρόσφατη πανδημία μάς δίδαξε  ότι τα Χριστούγεννα δεν είναι προβολή του εγώ,  μανιώδη αναζήτηση της καλοπέρασης για τον εαυτό μας,  προσωρινή λάμψη,  ψευδαισθήσεις, κλίμα ζωής χωρίς προοπτική και ποιότητα. Σεργιάνισμα σε μια χαμοζωή. Αντίθετα, είναι το άνοιγμά μας στο εμείς, η επιδίωξη της αγνής αγάπης, κόντρα στην υποκριτική και επιτηδευμένη αγάπη,  η εσωτερική καθαρότητα και το ψάξιμο του εαυτού μας, που διαλύουν τα νέφη από μέσα μας. Και αν ο καθένας από μας αλλάξει, τότε αλλάζουν όλα…  Και αν τον άλλο καιρό  τόσοι άνθρωποι ψάχνουμε σκυφτοί να βρούμε λύσεις στα διάφορα προβλήματά μας, ας προσδοκούμε τα Χριστούγεννα με αλλιώτικη διάθεση, σαν να ανοίγουν τα ουράνια!

  Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ 

Τόσο το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο όσο και το Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο που ως προς το συνολικό περιεχόμενό τους έχουν 240 περίπου  κοινούς στίχους αναφέρονται στη γέννηση του Χριστού με κύριο σκοπό να καταδειχθεί ότι με τη σάρκωση του όλα αποκτούν μια νέα σωτηριώδη διάσταση, απαλλαγμένη από την φθορά, και παίρνουν έναν καινούργιο λυτρωτικό προσανατολισμό.

Ο Χριστός με τη γέννησή του έφερε ένα μήνυμα διαφορετικό, αλλά και ταυτόχρονα ουσιαστικό. Το μήνυμα της αγάπης, που είναι δωρεά και χάρη. Ένα απελευθερωτικό και λυτρωτικό μήνυμα, που απευθύνεται και προς τους αμαρτωλούς, αλλά και προς τους ανθρώπους της θρησκείας. Και προς αυτούς, που νιώθουν την τραγικότητα και την πίκρα της πνευματικής δουλείας. Αλλά και προς αυτούς, στα χρόνια του οι τηρούντες τον Μωσαϊκό Νόμο, που προσηλωμένοι φανατικά σε μια θρησκευτική τυπολατρία, εγκλωβίζονται εν τέλει σε πλανερές καταστάσεις.

Εξάλλου στο πρόσωπο του Χριστού επιβεβαιώνονται οι προφητείες της Π. Δ. περί της έλευσης του Μεσσία.

Με τη σάρκωση συμβαίνει αντίστροφη ροπή, απ’ αυτή, που ενδεχομένως να νομίζουμε. Δεν μεγαλύνεται, ο Θεός, αλλά μεγαλύνεται ο άνθρωπος, με τη δυνατότητα να αποκτήσει θέαση του ουρανού και να οδηγηθεί στη θέωση.

αναφορά για πατρότητα του Ιησού εξ ανθρώπου.

Ως τόπος γέννησης του Ιησού προσδιορίζεται η Βηθλεέμ  χωρίς να χρονολογείται το γεγονός, ωστόσο από τα συμφραζόμενα προκύπτει ότι συνέβη στα χρόνια της βασιλείας του Ηρώδου του Μεγάλου, του οποίου ο θάνατος, το 4 π.Χ., τοποθετείται τρία ή τέσσερα χρόνια μετά τη γέννηση του Χριστού.

Ο ΕΟΡΤΑΣΜΟΣ ΤΗΣ 25ΗΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ ΩΣ ΗΜΕΡΑΣ ΓΕΝΝΗΣΗΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ

Δεν είναι γνωστό ούτε το ακριβές έτος, ούτε η ακριβής ημέρα γέννησης του Χριστού.  Σύμφωνα με θεωρητικούς υπολογισμούς, που προκύπτουν από τις περιγραφές για πρόσωπα και γεγονότα των Ευαγγελιστών, η γέννηση του Χριστού  τοποθετείται πριν το 750 π. Χ. Η ασάφεια περί της ημέρας γέννησης του Χριστού, είχε ως αποτέλεσμα να ορίζεται σε διαφορετικές ημερομηνίες. Ωστόσο η γέννηση του Κυρίου συνεορτάζονταν  ως και τα μέσα του 4ου αιώνα μαζί με τα Θεοφάνεια. Τελικά επικράτησε να εορτάζεται στις 25 Δεκεμβρίου κάθε έτους, καθ’ επίδραση της ειδωλολατρικής εθιμοτυπίας, ωστόσο με διαφορετική νοηματοδότηση.

Οι ειδωλολάτρες εόρταζαν αυτή την περίοδο, με κεντρική ημέρα την 25η Δεκεμβρίου, το χειμερινό ηλιοστάσιο, αλλά και τη γέννηση του Θεού Μίθρα, του «ανίκητου Ήλιου», όπως χαρακτηρίζονταν.

Και έρχεται ο «νοητός Ήλιος της Δικαιοσύνης» όπως χαρακτηρίζεται στην υμνολογία, απ’ όπου ο Οδυσσέας Ελύτης και ο Μίκης Θεοδωράκης φαίνεται πως  εμπνεύστηκαν το τραγούδι «Της δικαιοσύνης Ήλιε νοητέ» ο Χριστός και χάρισε στην ανθρωπότητα το αληθινό φως, έναν απέραντο ωκεανό αληθινής αγάπης.

Στο πρόσωπο του Χριστού μορφοποιήθηκε και σχηματοποιήθηκε προσιτά στην ανθρώπινη διάνοια το ανεπανάληπτο μυστήριο του Θεού για τη σωτηρία μας και έλαμψε ο πραγματικός Ήλιος μέσα στη φθορά και με οίστρο σκόρπισε τις ακτίνες του.

ΕΘΙΜΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ-ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΟΥΣ ΑΠΟ ΕΙΔΩΛΟΛΑΤΡΙΚΑ ΔΡΩΜΕΝΑ

Η συγχώνευση ή αφομοίωση ειδωλολατρικών εθίμων από τον χριστιανικό κόσμο, που δεν τα χρησιμοποίησε με τον ίδιο τρόπο, αλλά τους έδωσε πνευματικό χαρακτήρα και τα ενέταξε αρμονικά στη χριστιανική ζωή, φανερώνεται και στα λαϊκά έθιμα των Χριστουγέννων.

Και αυτό ήταν φυσικό, αφού ο χριστιανισμός εξαπλώθηκε μέσω των υπαρχόντων κοινοτήτων και συνδέθηκε με τον περιβάλλοντα χώρο, οπότε η αλληλεπίδραση ήταν αναπόφευκτη.

Όμως η μεγάλη  διαφορά εντοπίζεται στο γεγονός ότι ο Χριστιανισμός επικεντρώθηκε στην ψυχή, χωρίς να αγνοεί το σώμα, και μέσω του ελέους και της χάριτος, οδήγησε στην εσωτερική συναίσθηση.

Άρα όσα ειδωλολατρικά δρώμενα χρησιμοποίησε όχι με το αρχικό τους περιεχόμενο, αλλά με διαφορετική ηθική στάθμιση, με αποτέλεσμα την καθαρή βιωματική διάκριση ανάμεσα στον χριστιανισμό και την ειδωλολατρία, αλλά και του ενός και αληθινού Θεού, ως υπαρκτής υπεραισθητής δύναμης και των ανθρωπόμορφων θεοτήτων

Αναφέρονται ακολούθως ενδεικτικά κάποια έθιμα, που τηρούνταν τα παλαιότερα χρόνια σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, αλλά σήμερα έχουν σχεδόν εκλείψει και τελούν σαφώς υπό την επίδραση προηγούμενων ειδωλολατρικών εθίμων. Αυτά τα έθιμα, ενταγμένα στο χριστιανικό πνεύμα, αποτελούσαν μια όαση, που έδινε τη δυνατότητα  στην ανθρώπινη ψυχή, με ανανεωμένες τις δυνάμεις, να ξαναρχίσει πάλι τον κύκλο της ζωής με μεγαλύτερη όρεξη και μεγαλύτερο θάρρος και ελπίδα για το μέλλον.

1) Τα χοιροσφάγια

Προ των Χριστουγέννων γινόταν το σφάξιμο των χοίρων. Οι οικογένειες έκαναν τα πάντα για να έχουν τον μεγαλύτερο χοίρο, δίνοντάς του να φάει αλεσμένο καλαμπόκι, πίτουρα, ακρίσιο, ζεστό νερό και αλάτι.   Το λιωμένο λίπος (=λίγδα) το έβαζαν σε δοχεία λαδιού  και αφού πάγωνε, διατηρούνταν σχεδόν όλο το χρόνο. Από τον χοίρο τίποτα δενπερίσσευε. Τίποτα δεν πετούσαν. Με το κεφάλι, τα αυτιά και τα πόδια, έφτιαχναν πατσά.

Στην αρχαία Ελλάδα ο ακάθαρτος χοίρος προσφερόταν ως θυσία, προκειμένου να επιτευχθεί ο καθαρμός των ανθρώπων, αλλά και γιατί προκαλούσε καταστροφές στις φυσικές δημιουργίες της θεάς Δήμητρας. Μάλιστα οι Ρωμαίοι θυσίαζαν χοίρους προς τιμή των θεών Κρόνου και Δήμητρας στην εορτή των Βρουμαλίων, ενώ από τα σπλάγχνα του χοίρου οι μάντεις διατείνονταν ότι προέβλεπαν τα μελλούμενα

2) Το Χριστόψωμο

Το «ψωμί του Χριστού» το φτιάχνει, την παραμονή των Χριστουγέννων, η νοικοκυρά με ιδιαίτερη ευλάβεια και με ειδική μαγιά (από ξερό βασιλικό κ.λ.π.). Απαραίτητος επάνω, χαραγμένος ο σταυρός. Γύρω – γύρω διάφορα διακοσμητικά σκαλιστά στο ζυμάρι ή πρόσθετα στολίδια. Αυτά τονίζουν  το σκοπό του χριστόψωμου και εκφράζουν τις διάφορες πεποιθήσεις των πιστών.

Στους παγανιστικούς λαούς το ψωμί είχε πρωταρχική σημασία και γίνονταν διάφορες τελετές αφιερωμένες στους θεούς, που θεωρούνταν προστάτες της γης και των δημητριακών

3) Τα κάλαντα

To πρωί της παραμονής των Χριστουγέννων, τα παιδιά κατά ομάδες (και ήταν πολλά τα παλιά χρόνια, σήμερα είναι λιγότερα), αφού χτυπούσαν πρώτα την καμπάνα της εκκλησίας, ξεκινούσαν για να πουν τα «καλάντατα» στα σπίτια του χωριού. Στον ώμο τους είχα κρεμασμένο τον «τρουβά» για να βάλουν μέσα τις «κλούρες» (μικρά στρογγυλά ψωμάκια), τα κάστανα, τα καρύδια και τα αμύγδαλα που θα τους πρόσφεραν οι νοικοκυρές.

Τα κάλαντα έλκουν την προέλευσή τους από παρόμοια αρχαία τραγούδια των αγερμών (εράνων)  και  είχαν κοσμικό χαρακτήρα Κατά τους αγερμούς συγκεντρώνονταν αγροτικά προϊόντα και προσφέρονταν σε ναούς κατ’ εξοχήν γυναικών θεοτήτων, όπως της Κυβέλης, της Άρτεμης και άλλων.

Τα παιδιά τα ειδωλολατρικά χρόνια αρχικά τραγουδούσαν τραγούδια κάθε πρωτομηνιά και αργότερα μόνο κατά τις ισημερίες και τις πρωτοχρονιές των τεσσάρων ισημεριών, καθώς και κατά τα ηλιοστάσια.

Είχαν μαζί τους, κατά την φθινοπωρινή ισημερία και πρωτοχρονιά  την εἰρεσιώνη, που ήταν ένα κλαδί ελιάς στολισμένο με μαλλί (είρος), από το οποίο έλαβε την ονομασία του, αλλά και με διάφορους εποχικούς καρπούς, όπως ρόδια, κυδώνια, σύκα. Αυτό το κλαδί, που συμβόλιζε τη γονιμότητα, μόλις τελείωσαν τα κάλαντα το κρεμούσαν στην πόρτα του σπιτιού.

Κατά την εαρινή ισημερία και πρωτοχρονιά  τα κάλαντα είχαν την ονομασία χελιδονίσματα,, καθώς το περιεχόμενό τους αναφέρονταν στην έλευση των χελιδονιών, ομοίωμα των οποίων κρατούσαν, αλλά και κορωνίσματα, όταν, κρατώντας ομοίωμα της κουρούνας, τραγουδούσαν γι’ αυτή.

4) Τα δαιμονικά

Την παραμονή των Χριστουγέννων κάθε νοικοκύρης έφερνε στο σπίτι του ένα χοντρό ξύλο, κομμένο από δέντρο αγκαθωτό, αχλαδιά, αγριοκερασιά κ.κπ. Τα αγκαθωτά δένδρα, με βάση την λαϊκή αντίληψη, απομακρύνουν τα δαιμονικά όντα. Κατά την παράδοση, οι καλικάντζαροι, που εμφανίζονται στις γιορτές του δωδεκαημέρου και έρχονται κάτω από τη γη, όπου κατοικούν τον υπόλοιπο καιρό, µμισούν τους ανθρώπους, προσπαθούν να κόψουν το δέντρο που στηρίζεται η γη, αλλά δεν προλαβαίνουν, γιατί έρχεται ο αγιασμός των Θεοφανίων και έτσι εξαφανίζονται πάλι στα τάρταρα.

Επίσης, έκαιγαν λιβάνι ή αλάτι στη φωτιά, ή κρεμούσαν ένα κατωσάγονο χοίρου στην καμινάδα. Άλλοι θέλοντας να τους εξαπατήσουν, μια και οι καλικάντζαροι θεωρούνταν κουτοί, έδεναν στο κρικέλι της πόρτας ένα σκουλί λινάρι. Ώσπου να μετρήσει ο δαίμονας τις ίνες του λιναριού, θα λαλούσε ο πετεινός.

Υπήρχε µια δοξασία, συνδυασμένη και με το νεκρομαντείο της Εφύρας στην αρχαία Θεσπρωτία, όπου τοποθετούνταν το βασίλειο του Άδη, σύμφωνα με την οποία ο κόσμος πίστευε, ότι οι ψυχές των πεθαμένων ξαναγύριζαν για ένα διάστηκα στη γη και έμεναν κοντά στους ζωντανούς, όπου προσπαθώντας να ξεφαντώσουν γίνονταν ενοχλητικοί µε τα πειράγματά τους.

Η τυφλή υποταγή των ανθρώπων στη δεισιδαιμονία, βοήθησε να φτάσει ο µμύθος των καλικάντζαρων ως τις ημέρες µας. Με βάση τη λαϊκή φαντασία , ο καλικάντζαρος κατά τόπους εμφανίζεται µε ανθρώπινη μορφή, τριχωτό δέρμα, άλλοτε τυφλός, άλλοτε µμονόφθαλμος, κουτσοπόδαρος, τραγοπόδαρος, ψηλός, λιγνός µε σιδερένια παπούτσια, ξεπλατισμένος, κωμικός πάντα στην εμφάνιση και στην περπατησιά. Ποτέ δεν κόβει τα νύχια του και είναι πάντα άσχημος.

Σύμφωνα µε μια παλιά αντίληψη σε κάποιες περιοχές, όποιος γεννηθεί µμεταξύ Χριστουγέννων και Αγίου Βασιλείου, μετά το θάνατό του γίνονταν καλικάντζαρος. Αυτό ίσως εξηγεί και γιατί νόμιζαν ότι υπήρχαν σχεδόν σε όλα τα χωριά “καλικάντζαροι”.

5) Τ’ αναμμένα κλαδιά

Η φωτιά στην αρχαία Ελλάδα ήταν κύριο στοιχείο σε πολλές τελετές και κατά την περίοδο του Ηλιοστασίου, προκειμένου να λατρευτούν θεοί και θεές, ενώ η θεά της Εστίας ήταν σύμβολο της οικογένειας, της αρμονίας και της συνέχειάς της και της προκοπής της.

Κατ’ επίδραση και σαν κατάλοιπο αυτών, τα Χριστούγεννα όποιος πήγαινε  στο σπίτι του γείτονα, για να πει τα χρόνια πολλά, καθώς και όλα τα παιδιά τα παντρεμένα, που θα πάνε στο πατρικό τους, για να φιλήσουν το χέρι του πατέρα και της μάνας τους, κρατούσαν  ένα κλαρί πουρνάρι, ή ό,τι άλλο δεντρικό, που έκαιγε, τρίζοντας. Κι όταν τα φύλλα τα ξερά έπιαναν φωτιά κι πετούσαν σπίθες, εύχονταν οι άνθρωποι: «Αρνιά, κατσίκια, νύφες και γαμπρούς!»

Αυτή είναι η καλύτερη ευχή για κάθε νοικοκύρη. Να προκόβουν τα κοπάδια του, να πληθαίνει η φαμελιά του, να μεγαλώνουν τα κορίτσια και τα παλικάρια του, να του φέρνουν στο σπίτι νύφες και γαμπρούς, να του δώσουν εγγόνια που δε θ’ αφήσουν τ’ όνομα το πατρικό να σβήσει.

ΝΑ ΑΦΕΘΟΥΜΕ ΣΤΟΝ ΓΕΝΝΗΜΕΝΟ ΧΡΙΣΤΟ

Ο Χριστός ήρθε στον κόσμο, για να φέρει την αγάπη, την ειρήνη, την αλήθεια, τη δικαιοσύνη, την ελευθερία. Τι κέρδισε όμως ο κόσμος τόσα χρόνια από αυτή την προσφορά; Τι κέρδισε ο κόσμος από τη γέννηση του Χριστού;

Σε μια εποχή όπου, μετά το «ξέσπασμα» του κορωνοϊού, φάνηκε ότι πολλά άλλαξαν, προς το καλύτερο ή το χειρότερο ο καθένας θα το κρίνει αξιολογώντας τον εαυτό του, ας μην αφεθεί η αμφιβολία ν’ απαντήσει στο ερώτημα αυτό, γιατί η απόγνωση θα έρθει στο κατόπι μας και θα μας παραλύσει.

Καλύτερα να δοθεί απάντηση στο ερωτηματικό με την πίστη και την ελπίδα, από τις οποίες προκύπτει ότι δεν έχασε ο κόσμος από τη γέννηση του Χριστού, αλλά κέρδισε. Τι κέρδισε;  Ένα νέο μέτρο αρετής. Μετρώντας με αυτό το μέτρο θα βρούμε την απόσταση που χωρίζει το θηρίο από τον άνθρωπο. Θα διαπιστώσουμε πόσο χρειάζεται ν’ αγωνιστούμε πάνω στον εαυτό μας, πόσο μας χρειάζεται να καταπιασθούμε στα γερά και στα σοβαρά με τον εσωτερικό καταρτισμό μας.

Με τη γέννηση του Χριστού  έχουμε ως άτομα και ως κοινωνία, τη δυνατότητα να κατορθώσουμε να υψωθούμε πνευματικά, να αποκτήσουμε τα φόντα της ανθρωπιάς, να δημιουργήσουμε σκέψεις γόνιμης και καρποφόρας αυτοκριτικής, να σταθούμε επάξια στη βαθμίδα, που ο Θεός θέλησε για μας.

Τα Χριστούγεννα δεν είναι απλά μια εορταστική περίοδος με κοινωνική εξωστρέφεια ή ευκαιρία διακοπών, ταξιδιών και ξεφαντώματος, αλλά πρόσ-κληση και πρό-κληση να τιμούμε Εκείνον, που μας τίμησε με τον ερχομό του. Και τον τιμούμε, αντιλαμβανόμενοι την αξία, που πάιρνει η ανθρώπινη φύση με τη γέννησή του.  Ανακαινίζεται, «καινουργείται» και το αποτέλεσμα είναι να αναγεννάται ο άνθρωπος, να ζωοποιήται και να μεταμορφώνεται.

Να νιώσουμε, επιτέλους, ότι “Χριστός γεννάται” όχι μόνο στη Βηθλεέμ, όχι μόνο σ’ έναν γιορταστικό διάκοσμο, που δεσπόζει κάποιο στολισμένο χριστουγεννιάτικο δέντρο, όχι μόνο στο πλούσιο σε εδέσματα τραπέζι, αλλά και στις καρδιές μας.

Οι γιορτές των Χριστουγέννων, αν δεν τις περνάμε αφηρημένα και άσκεφτα, μας δίνουν τη δυνατότητα και τη δύναμη να υψωθούμε πάνω από την καθημερινή πεζότητα, να αντικρίσουμε τα πρότυπα και τα ιδανικά μας, να θυμηθούμε πως σκοπός μας  του αν-θρώπου είναι το άνω-θρώσκειν, είναι  η άνοδος, είναι ο ουρανός.

Αυτά τα Χριστούγεννα έχουν νόημα και βαθύτερη ουσία. Όταν ζούμε, ενεργούμε και σκεπτόμαστε  όχι σαν να μην έχει γεννηθεί ο Χριστός, αλλά όταν δεν μένουμε ξένοι προς την παρουσία του. Ας μη μας λείπει η συντροφιά του Θεού, που γεμίζει τα κενά της ψυχής, που δίνει τη βεβαιότητα της ύπαρξης.  Να σκεφτόμαστε ότι τελικά δεν είμαστε μετέωροι, μεταξύ του τίποτα και του παντός. Αλλά, λόγω της γέννησης του Χριστού, σταματήσαμε να είμαστε σε χαώδη βάθη και η πορεία μας, εφόσον το θέλουμε, γίνεται σταδιακά ανοδική.

Αν ανοιχτούμε και αν αφεθούμε στον γεννημένο Χριστό, θα αισθανθούμε ότιδεν στενεύουμε, δεν μικραίνουμε, ενώ η ψυχή και το σώμα  παίρνουν να ζουν, να αναπνέουν σε καινούργια ατμόσφαιρα.

Να αφουγκράζονται τη γλώσσα των ουρανών. Να διψούν την κοινωνία με τον αιώνιο και άπειρο Θεό.