Για τρίτη φορά επέστρεψαν να δουν το χωριό τους, το Ρέις Ντερέ, στο Τσεσμέ της Τουρκίας, Χιώτες που, λίγες ώρες μετά από πρόσκληση Τούρκων του χωριού Γκέρμιγιαν, επισκέφτηκαν το ελληνοτουρκικό φεστιβάλ που διοργανώνεται κάθε χρόνο εκεί. «Είναι ένα μνημόσυνο για εκείνους που έφυγαν με τον καημό της επιστροφής», είπε η Κατίνα Γεωργούλη, η οποία συγκινημένη θυμάται ότι για πρώτη φορά είχε πάει στο Ρέις Ντερέ πριν από χρόνια, αλλά δεν κατάφερε να βρει το σπίτι της γιαγιάς της παρά την καλή περιγραφή που της είχε κάνει. «Ο μικρότερος αδερφός μου ήρθε πρώτη φορά εδώ στο χωριό των προγόνων μας. Πήρε λίγο χώμα και το έδωσε στη γιαγιά μας», είπε η κα. Κατίνα.
Θυμάται τις ιστορίες της γιαγιάς της, που της έλεγε ότι είχαν την εντύπωση ότι θα επέστρεφαν πάλι. Για αυτό έκρυψαν τις χρυσές λίρες της οικογένειας μέσα στον τοίχο του σπιτιού τους, για να μην χαθούν. «Η γιαγιά μου δεν επέστρεψε ποτέ ξανά στο Ρέις Ντερέ, ούτε μετά από χρόνια, για να δει το σπίτι της. Ήταν τόσο έντονη η νοσταλγία για τον τόπο της, που δεν θα άντεχε τόση συγκίνηση», λέει με πόνο. Θυμάται ακόμη πως για να μην πέσει στα χέρια των Τούρκων η γιαγιά της, τη μέρα που έφευγαν από το χωριό τους, είχε φορέσει μαντίλα στο κεφάλι, για να μοιάζει με μουσουλμάνα κι έτριβε κρεμμύδι στο πρόσωπο της για να κοκκινίσει και να είναι άσχημη.
Αλλά και ο 78χρονος Μάρκος Γιαννιτσάκης μιλάει για τον πατέρα του, που γεννήθηκε στο Ρέις Ντερέ το 1913 και έμεινε εκεί μέχρι το 1922. «Του είπα ότι μπορεί να ταξιδεύσει, είναι ηλικιωμένος. Μου είπε ‘καλύτερα να πεθάνω εκεί’».
Ο Μάρκος Γιαννιτσάκης είπε ότι το Ρέις Ντερέ είναι η δεύτερη του πατρίδα και πως όσο είναι καλά στην υγεία του θα πηγαίνει. Κι ύστερα πήρε το μπουζούκι του κι άρχισε να παίζει ελληνικά τραγούδια, τα οποία γνώριζαν οι Τούρκοι που τον κάλεσαν να τους μιλήσει. Τα τραγουδούσαν, μάλιστα, κι εκείνοι στα τουρκικά.
Αλλά και ο πρώην δήμαρχος Χίου, ο Μάρκος Μεννής, μίλησε για την γιαγιά του, που στα δέκα της χρόνια αναγκάστηκε να φύγει από το χωριό της, το 1922. «Ήταν, όμως, δύσκολο να δραπετεύσουν χωρίς να τους αντιληφθεί κανείς. Γλίτωσαν χάρη σε μια οικογένεια Τούρκων, με τους οποίους είχαν άριστες σχέσεις και αγαπούσαν πολύ την οικογένεια της γιαγιάς μου. Όταν ξεκίνησαν τα γεγονότα, εκείνοι τους πήραν στο σπίτι τους και τους έκρυψαν, μέχρι που κατάφεραν μια νύχτα να τους βάλουν σε μια βάρκα και να περάσουν απέναντι, στη Χίο. Άφησαν τα πάντα πίσω τους και δεν ξαναήρθαν ποτέ», ανέφερε χαρακτηριστικά.
Παρών ήταν και ο Τούρκος καθηγητής, Ενγκίν Ομέρ, ο οποίος ανέφερε πως, όταν λίγο μετά το 1922 ο Κεμάλ Ατατούρκ πήγε στο χωριό τους, τον ρώτησαν κάποιοι γιατί δεν προχώρησε να πάρει και τα ελληνικά νησιά και σταμάτησε μέχρι εκεί. Εκείνος τους απάντησε: «Αρκετό αίμα χύθηκε». Ο Τούρκος καθηγητής μίλησε και για τα γεγονότα της εποχής, για την πολύτιμη βοήθεια των Ελλήνων στο μεγάλο σεισμό της Τουρκίας του ’98, που λειτούργησε θετικά στη βελτίωση των σχέσεων των δυο χωρών, αλλά και ποια «ρωμαίικα φαγητά» μαγειρεύουν έως σήμερα στην περιοχή.
