Από Έλληνες βουλευτές άλλων κρατών συγκίνηση στο μνημείο εκτελεσθέντων από τους “Τσάμηδες”, δέος στον ιστορικό ναό Παναγίας της Παραμυθίας

Του π. Ηλία Μάκου

Έντονο συναισθηματικά ήταν το αποτύπωμα των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου της Παγκόσμιας Διακοινοβουλευτικής Ένωσης Ελληνισμού (ΠαΔΕΕ), πρόκειται για Ελληνικής καταγωγής βουλευτές και γερουσιαστές στις ΗΠΑ, στον Καναδά, στην Αυστραλία και στην Αλβανία (η Ένωση περιλαμβάνει δεκάδες Έλληνες βουλευτές σε διάφορες χώρες του κόσμου), κατά την πρόσφατη επίσκεψή τους στην Παραμυθιά.

Μεταξύ των άλλων, βρέθηκαν στο μνημείο εκτελεσθέντων από τους Γερμανούς και τους συνεργάτες τους “Τσάμηδες” 49 Προκρίτων της κωμόπολης, ενώ δέος ένιωσαν στον ιστορικό ναόΠαναγίας Παραμυθίας, που από το πέρασμα του χρόνου έχει υποστεί φθορές και χρειάζεται επειγόντως αναστηλωτικές εργασίες.

ΣΤΟ ΜΝΗΜΕΙΟ ΤΩΝ ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΝΤΩΝ

Τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου της Παγκόσμιας Διακοινοβουλευτικής Ένωσης Ελληνισμού αισθάνθηκαν, και το έδειξαν, διάχυτη συγκίνηση στο μνημείο των εκτελεσθέντων 49 Προκρίτων, όπου ευλαβικά κατέθεσαν στεφάνια τιμής και μνήμης, ενώ ο Μητροπολίτης Παραμυθίας Σεραπίων τέλεσε τρισάγιο.

Μάλιστα άκουσαν και εσωτερικά δεν έμειναν αμέτοχοι από παρευρισκόμενους εκπροσώπους τοπικών φορέων και την συγκλονιστική ιστορία των εκτελέσεων, που δεν τη γνώριζαν στο βάθος της. Και ενημερώθηκαν και για την σημερινή προπαγάνδα των “Τσάμηδων” σε βάρος της Θεσπρωτίας, με την διευκρίνηση ότι η ιστορία διδάσκει και δεν αποτελεί αφετηρία εκδίκησης, αλλά εφαλτήριο να μην ξανασυμβούν τέτοια ολέθρια γεγονότα. Έτσι, μόνο, θα πραγματοποιηθεί στροφή προς τα πάνω και προς τα υψηλά.

Αρχιτέκτονας της μεγάλης συμφοράς της εκτέλεσης αθώων κατοίκων, με κοινωνική θέση και καταξίωση στην Παραμυθιά, ήταν ο Μαζάρ Ντίνο, αρχηγός των Μουσουλμανικών αποσπασμάτων.

Τη νύχτα της 27ης Σεπτεμβρίου 1943 αποσπάσματα ένοπλων μουσουλμάνων με επικεφαλής Γερμανό αξιωματικό συνέλαβαν δεκάδες άνδρες κάθε ηλικίας. Η έναρξη των συλλήψεων δόθηκε με τη ρίψη φωτοβολίδων, ενώ ταυτόχρονα η πόλη βούιζε από τους θρήνους γυναικών και παιδιών.

Οι συλληφθέντες μεταφέρθηκαν στις υπόγειες αίθουσες του Δημοτικού Σχολείου. Σαν αιτιολογία προβλήθηκε το γεγονός του φόνου έξι Γερμανών στρατιωτών στη θέση «Σκάλα» της Παραμυθιάς που τη φρουρούσαν αντάρτες του Ε.Δ.Ε.Σ. του λόχου Ποπόβου.

Οι δυνάμεις κατοχής είχαν ήδη θυροκολλήσει από τις 17 Σεπτεμβρίου 1943 στο οίκημα, που στεγάζονταν τα γραφεία της τότε Κοινότητας Παραμυθιάς, ανακοίνωση στην οποία αναφερόταν ότι «…για κάθε δολοφονία ή τραυματισμό Γερμανού στρατιώτη θα εκτελούνται δέκα χριστιανοί Έλληνες από την Παραμυθιά και τα πέριξ χωριά…».

Στις 28 Σεπτεμβρίου 1943 με την εποπτεία των Γερμανών, 35 πατριώτες κρατούμενοι από τα γύρω χωριά άνοιξαν στο χωράφι ιδιοκτησίας Τσαμάτου, στη θέση «Άγιος Γεώργιος» (όπου σήμερα το Ηρώο των πεσόντων), τους ομαδικούς τάφους.

Στις 29 Σεπτεμβρίου 1943 το χάραμα της μέρας, μεταφέρθηκαν στον προκαθορισμένο τόπο της εκτέλεσης οι μελλοθάνατοι (ανάμεσά τους ο παπα-Βαγγέλης Τσαμάτος και ο Γυμνασιάρχης Κων. Σιωμόπουλος), φρουρούμενοι από Μουσουλμάνους «Τσάμηδες» και λίγους Γερμανούς.

Ακολούθησαν σκηνές φρίκης. Πατέρας παρακαλούσε ν’ αφήσουν ελεύθερο το 16χρονο γιο του και ο γιος ικέτευε να σκοτώσουν αυτόν και να αφήσουν τον πατέρα να αναθρέψει τις μικρότερες αδελφές. Τελικά εκτελέσθηκαν πατέρας και γιος.

Άλλοι προσπάθησαν με γενναιότητα να δραπετεύσουν αλλά χτυπήθηκαν από τις σφαίρες των μουσουλμάνων Τσάμηδων που είχαν περιζώσει την περιοχή.

Ώρα 7 το πρωί το κροτάλισμα των πολυβόλων έσβησε το χαμόγελο των αγέρωχων ανδρών, αλλά ταυτόχρονα η θυσία τους έμεινε παρακαταθήκη στις επόμενες γενιές.

Εξάλλου οι Μουσουλμάνοι Τσάμηδες της Θεσπρωτίας πολλές φορές, εκείνα τα χρόνια, οργανωμένα απέκρουσαν την ειλικρινή προσπάθεια του Χριστιανικού πληθυσμού για γλωσσική, κοινωνική και πολιτισμική ένταξή τους.

Αποτελούσαν μειοψηφία του συνολικού πληθυσμού του νομού. Αυτό δεν τους εμπόδισε από τα τέλη του 1940 ως τα μέσα περίπου του 1944, σε συνεργασία με τους κατακτητές, να προβούν σε μια σειρά από εγκλήματα σε βάρος του Χριστιανικού πληθυσμού της Θεσπρωτίας (δολοφονήθηκαν 770 Χριστιανοί, 25.000 σπίτια πυρπολήθηκαν, κ, ά.) με σκοπό την προσάρτησή της στην Αλβανία. Πρόκειται ουσιαστικά για μια εθνοκάθαρση, που, ευτυχώς, δεν πρόλαβε να ολοκληρωθεί.

Από το 1945 ως και το 1947, καταδικάστηκαν ερήμην 1701 Μουσουλμάνοι Τσάμηδες. Οι 911 (ποσοστό 53,6%) σε θάνατο, 489 (ποσοστό 28,7%) σε ισόβια και 301 (ποσοστό 17,7%) σε φυλάκιση. Η ακίνητη περιουσία τους, απαλλοτριώθηκε από το Ελληνικό Δημόσιο. Η αγροτική τους περιουσία παραχωρήθηκε σε ακτήμονες, ενώ η αστική τους εκποιήθηκε απευθείας ή με δημοπρασίες σε άστεγους.

Απέναντι στον Αλβανικό αλυτρωτισμό είναι ανάγκη να τονισθεί η λανθάνουσα κατάσταση των παράλογων και ακραίων διεκδικήσεων, όταν μάλιστα η αλήθεια είναι τόσο αποκαλυπτική.

Και να αναδειχθεί ότι, μακριά από τις σκιές του παρελθόντος, χωρίς να εγείρονται αστήρικτες απαιτήσεις, σ’ ένα ανύπαρκτο ζήτημα, όπως είναι το “Τσάμικο”, μπορούν οι δύο λαοί, ο Αλβανικός και ο Ελληνικός, που έχουν πολλά κοινά και ενωτικά στοιχεία, να καλλιεργήσουν και να αναπτύξουν κλίμα εποικοδομητικής συνεργασίας, μακριά από πολιτικές σκοπιμότητες, με τη διασφάλιση των δικαιωμάτων της Ελληνικής Μειονότητας, που θα εξασφαλίσει και την Ευρωπαϊκή πορεία της γειτονικής χώρας.

ΣΤO NAO ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑΣ

Οι Έλληνες βουλευτές του εξωτερικού στον ιστορικό ναό Παναγίας Παραμυθίας, όπου τους υποδέχθηκε και τους ξενάγησε ο Μητροπολίτης Σεραπίων κατάλαβαν ότι η αδιάκοπη ζύμωση της πίστης με το ανθρώπινο φύραμα, είναι η θεμελιακή πράξη ανανέωσης και ανακαίνισης της ύπαρξής μας.

Διεπίστωσαν την ανάγκη αποκατάστασής της και τόνισαν πως θα πράξουν ό,τι μπορούν προς αυτή την κατεύθυνση. Οι αλλοιώσεις είναι εκτεταμένες, άρα και επικίνδυνες για τη στατικότητα τμημάτων του ναού, γι’ αυτό χρειάζεται να συνταχθεί μελέτη, να εξασφαλιστεί χρηματοδότηση και να υλοποιηθεί έργο αναστήλωσης-συντήρησης του ναού, που, έχει μεγάλη αξία και πνευματική και αρχαιολογική.

Ο ναός της Παναγίας, που άλλοτε ονομαζόταν από τους κατοίκους «Παναγία η Παραμυθία», προσωνυμία, που αναφέρεται σε σιγίλλιο (γράμμα) του Πατριάρχη Νεοφύτου Γ’ το 1636, όπως και «Παναγία Παρηγορήτρα», ενώ σήμερα ονομάζεται «Μεγάλη Παναγιά» ή «Παναγία», ήταν αρχικά καθολικό μονής (ανήκει στο σπάνιο ναοδομικό τύπο των τρίκλιτων τρουλοκαμάρων ναών, όπου παρατηρείται αναλογία 2/1 πλάτους κεντρικού κλίτους προς το πλάτος των πλαγίων κλιτών, με την τρουλοκαμάρα τοποθετημένη από τα ανατολικά προς τα δυτικά).

Στο Πατριαρχικό σιγίλιο του 1636 συγκαταλέγεται μεταξύ των Σταυροπηγιακών Μονών της Ηπείρου, που υπαγόταν στην Επισκοπή Βουθρωτού και Γλυκής.

Αργότερα επισκοπικός ναός και σήμερα κοιμητηριακός ναός της Παραμυθιάς, είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Στο ναό αυτόν φυλάχθηκαν κατά το έτος 1453 τα ιερά σκηνώματα του Αγίου Σπυρίδωνος και της Αγίας Θεοδώρας της Αυγούστας, δύο – τρία χρόνια πριν φιλοξενηθούν στην Κέρκυρα. Ανάμεσα στα κειμήλια τού ναού συγκαταλέγονται μεγάλος κεντητός (πάνω σε ερυθρό μεταξωτό ύφασμα) επιτάφιος, που φιλοτεχνήθηκε με δεξιότητα το 1578/8 από τον μοναχό Αρσένιο, έντυπο ευαγγέλιο (με ξύλινη στάχωση από τα μέσα του 17ου αι., επενδεδυμένη με κεντητό βελούδινο ύφασμα βυσσινί χρώματος στολισμένο με άνθη), άμφια, σκεύη και βιβλία. Στο εσωτερικό του ναού σώζεται περιορισμένος αριθμός τοιχογραφιών, ενώ τα δάπεδα έχουν αντικατασταθεί με νεότερα πλακίδια, με εξαίρεση τη δυτική πτέρυγα της στοάς.

Στο ναό υπάρχουν σήμερα δύο επιγραφές.

Η πρώτη είναι εγχάρακτη σέ πλάκα εντοιχισμένη στο υπέρθυρο του ανοίγματος, πού οδηγεί από τη βόρεια πτέρυγα της στοάς στον κυρίως ναό. Το κείμενο της είναι δυσανάγνωστο:

1804 rOVAPlο ΠΡΟ ΠΑΥΑΓΟΤΙΞ BACIAIΟ ΠΙΤΡΟΠΟΙ. Η δεύτερη επιγραφή είναι ανάγλυφη σέ πλάκα εντοιχισμένη στη δυτική πτέρυγα της στοάς, στο εσωτερικό του δυτικού τοίχου: ΚΑ ΚΖ ΑΝΑΚΕΝΙΣΘΙΟΤΟΞ ΕΠΙΤΡΩΠΟΧΡΙ ΣΤΟ ΠΟΑ ΟΠΑΧΣΙΒΑ 1858 IΟNIΟ. Η ισόδομη, αλλά χωρίς αυστηρή κανονικότητα τοιχοποιία, είναι κατασκευασμένη κατά το πλινθοπερίκλειστο σύστημα, με συνεχείς οριζόντιες στρώσεις λίθων, πού χωρίζονται από στρώσεις με μονές πλίνθους.

Στη διάρκεια των χρόνων προσαρτήθηκαν διάφορα στοιχεία, που δεν αλλοίωσαν το μνημείο, αντίθετα το ανέδειξαν.

Μπροστά σ’ αυτό το μνημείο η καρδιά σιγά, καθώς εσωτερικά υπαγορεύεται το ξεπέρασμα του ανθρώπινου μέτρου, λυτρωμένου από τα περιττά, καθώς στο διάβα των αιώνων οι αρετές, που αναβλύζουν μέσα από το ναό, ετοιμάζουν το δρόμο για το Θείο.

Αυτό το μνημείο, όπως και όλα τα υπόλοιπα, μας θυμίζει διαχρονικά ότι η πίστη αξίζει να είναι βράχος αμετακίνητος και ασάλευτος στην ψυχή του.

Είναι ο φωτεινός οδηγός και η πανίσχυρη δύναμη της ζωής και της δράσης μας.

Λοιπόν, χωρίς δισταγμό, να την παραδεχθούμε την πίστη και ο καθένας μας να την αποδείξει στην προσωπική του ζωή.