ΑΦΙΕΡΩΜΑ στα ελληνικά πανηγύρια: Από την εποχή της παράδοσης στην εποχή του Facebook!

Του π. Ηλία Μάκου

Τα πανηγύρια του καλοκαιριού (κυρίως τον Αύγουστο) στην Ελλάδα, αποτελούν σημείο παραδοσιακής επικοινωνίας των ανθρώπων!

Και είναι πολλά και ενδιαφέροντα…

Μέσα στη φύση, ανάμεσα σε πλατάνια, δίπλα σε ποτάμια.

Σ’ αυτά “ανταμώνονται” τα άτομα. Οι πολλοί γίνονται ένας και ο ένας πολλοί.

Τα θρησκευτικά πανηγύρια ήταν και εξακολουθούν να είναι, κάτω από κάποιες προϋποθέσεις μια όαση, μια στιγμή ξενοιασιάς και μια ευκαιρία για διασκέδαση.

Πανηγύρια γίνονται σε όλα τα χωριά και είναι αφιερωμένα στη μνήμη και στη γιορτή κάποιου αγίου και στην τοπική εκκλησία που φέρνει και το όνομα του αγίου ή της αγίας.

Αλλά τα πανηγύρια θα πρέπει, όσο υπερβολικό και αν φαίνεται αυτό, να αποτελούν και αφορμή όχι μόνο ψυχαγωγίας, αλλά και πνευματικής αναγέννησης, τόσο μέσα από τη ζωή του εορτάζοντος αγίου, αλλά και μέσα από τον αναβαπτισμό στην παράδοση.

ΣΠΟΥΔΑΙΑ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ

Η παραδοσιακή μουσική και οι χοροί εκφράζουν μία στάση ζωής, έναν τρόπο ανταμώματος κι επικοινωνίας κι έναν ολόκληρο πολιτισμό.

Και είναι ασφαλώς άξιοι επαίνων οι Σύλλογοι εκείνοι, και οι κάτοικοι, που μοχθούν για την οργάνωση των πανηγυριών. Γιατί δημιουργούν ένα ευρύτερο πολιτιστικό κλίμα, που περιλαμβάνει ήθη και έθιμα του παλιού καιρού.

Όλα αυτά είναι ένας αληθινός θησαυρός, μία σπουδαία κληρονομιά.

ΤΑ ΠΑΛΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ
Τα παλαιά χρόνια τα πανηγύρια ήταν μια όαση, μια στιγμή ξενοιασιάς και μια ευκαιρία για διασκέδαση στη σκληρή και κοπιαστική ζωή, που ζούσαν οι άνθρωποι.

Το πανηγύρι ήταν τόπος συνάντησης, συνεύρεσης των κατοίκων ενός χωριού, αλλά και με τους κατοίκους των γειτονικών χωριών που έρχονταν στο τοπικό πανηγύρι.

Οι κάτοικοι του ενός χωριού γνωρίζονταν με τους κατοίκους των άλλων χωριών κυρίως μέσω των πανηγυριών.

Οι σκληρές καθημερινές δουλειές, η έλλειψη συγκοινωνιακών μέσων εμπόδιζαν την αλληλοεπικοινωνία και την αλληλογνωριμία μεταξύ των κατοίκων των γειτονικών χωριών και τα πανηγύρια βοηθούσαν σε μεγάλο βαθμό προς αυτή την κατεύθυνση.

Τα πανηγύρια τότε ήταν ο μοναδικός και αποκλειστικός τρόπος διασκέδασης των κατοίκων, μαζί φυσικά με τους γάμους και τα βαφτίσια.

Το κύριο όμως και κυρίαρχο μέσο διασκέδασης ήταν πάντα τα πανηγύρια και σε μικρότερο βαθμό οι γάμοι και τα βαφτίσια.

Πέρα όμως από την αλληλογνωριμία μεταξύ των κατοίκων μιας περιοχής, τα πανηγύρια έπαιζαν τότε μια πολύ πιο σπουδαία και σημαντική λειτουργία. Αυτή της γνωριμίας μεταξύ των νέων του χωριού ή των χωριών με τελική κατάληξη το γάμο και την παντρειά.

Η κλειστή και αυστηρότατη κοινωνία μπροστά στον κυκλικό χορό της πλατείας έσπαγε, χαλάρωνε (τα μάτια πάντα έπαιζαν τον κυρίαρχο ρόλο), μετά αμέσως έπιαναν δουλειά οι προξενητάδες με τις προξενήτρες, οι γνωστοί και οι συγγενείς και πάντα συνήθως τα περισσότερα προξενιά, οι αρραβώνες και οι γάμοι επακολουθούσαν μετά τα πανηγύρια.

Τα παλιότερα χρόνια πέρα από την πίστη, τη λατρεία προς τον τοπικό άγιο και τη θρησκευτικότητα των κατοίκων, αμέσως μετά ο κυριότερος ρόλος των πανηγυριών ήταν αυτός της επαφής και της γνωριμίας ανάμεσα στους νέους με τελική κατάληξη το γάμο. Και βέβαια αυτός της διασκέδασης, του γλεντιού, της χαράς και του ξεφαντώματος.

ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ FACEBOOK

” Πείτε μου, ρε παιδιά, υπάρχει κανένα καλό πανηγύρι στην Ήπειρο να πάω;», ρωτούσε πριν από μερικές μέρες μια γυναίκα σε μια ομάδα Θεσπρωτών στο Facebook και οι απαντήσεις, που έλαβε, δεν ήταν λίγες. Μάλιστα συνοδεύονταν από φωτογραφίες και βίντεο περσινών πανηγυριών.

Πλέον ό,τι γίνεται στο πανηγύρι ενός χωριού, μπορεί να αποτελέσει δημόσιο θέαμα παντού μέσω υπολογιστή, τάμπλετ, κινητού τηλεφώνου.

Ένας Έλληνας μετανάστης στη Γερμανία μπορεί να χορεύει από το σπίτι του στην ξενητιά, μετέχοντας στο πανηγύρι του χωριού του μέσω skype.

Παλαιότερα στην Ελλάδα οι άνθρωποι φορούσαν άλλα ρούχα και άλλα παπούτσια, προκειμένου να πάνε στο πανηγύρι, χόρευαν με άλλον τρόπο. Πριν από μερικά χρόνια η μεταφορά στον τόπο του πανηγυριού γινόταν με γαϊδουράκι, σήμερα με αυτοκίνητα.

Οι γυναίκες ντύνονταν με εντελώς διαφορετικό τρόπο από ό,τι σήμερα, ενώ το τοπικό εμπόριο γινόταν μέσα από τη ζωοπανήγυρη.

Ο οίνος των πανηγυριών μεταβλήθηκε σε παγωμένη μπύρα.

Στη δεκαετία του ’70, είχαμε μαζική ένταξη και επέκταση των δικτύων ηλεκτροδότησης. Αυτό σήμαινε αλλεπάλληλες αλλαγές όχι μόνο στην καθημερινή και τη δημόσια ζωή, αλλά και στο πανηγύρι.

Το πανηγύρι, που παλαιότερα μπορεί να συνέβαινε μόνο τα πρωινά, αφού τα βράδια οι κάτοικοι δεν μπορούσαν να μείνουν πολλές ώρες με κεριά ή άναβαν φωτιές, πλέον άλλαξε χρόνο τέλεσης και μετακινήθηκε προς πιο βραδινές ώρες. Άλλαξε ο τρόπος εκφοράς της μουσικής, αφού πλέον υπήρχαν μικροφωνικές εγκαταστάσεις στα πανηγύρια και ο ηλεκτρικός ήχος αντικατέστησε τον παλαιότερο ήχο των οργάνων.

Πριν από μερικές δεκαετίες, το πανηγύρι ήταν το επίσημο νυφοπάζαρο, η ευκαιρία για να δουν τα συμπεθεριά και να επιλέξουν νύφη. Σήμερα, όλα αυτά έχουν μεταβληθεί, αφού υπάρχουν οι επιλογές των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Πέρα από τους συλλόγους, τα χορευτικά συγκροτήματα και τις αδελφότητες αποδήμων υπάρχουν πολυπληθείς διαδικτυακές κοινότητες, που ανά πάσα στιγμή μεταφέρουν την προαναγγελία ενός πανηγυριού ή απευθύνουν διαδικτυακές προσκλήσεις σε γνωστούς και φίλους. Ο ένας με τον άλλον στη ‘‘διαδικτυακή γειτονιά’’ ενημερώνουν και προτρέπουν κάποιον να πάει σ’ ένα πανηγύρι.

ΣΤΑ ΓΡΑΦΙΚΑ ΞΩΚΚΛΗΣΙΑ

Η πλειονότητα των πανηγυριών γίνεται σε γραφικά ξωκκλήσια είτε μέσα στην πρασινάδα είτε σε μέρη παραθαλάσσια, όπου τ’ αγγίζουν τα μυρωμένα μελτέμια της θάλασσας και ” μοσχοβολούν” τα κύματα απ΄ το δροσερό αγέρι.

Βέβαια, πλέον, στους τόπους της επαρχίας δεν συναντάς γαϊδουράκια φορτωμένα καρπούς να κατηφορίζουν από τους χωματόδρομους, ανάμεσα σε πεύκα και θάμνους.

Και λίγοι τσοπάνηδες έχουν μείνει να μαντρίζουν γιδοπρόβατα, όπως και λίγοι είναι και οι ψαράδες, που έχουν απομείνει και τινάζουν ξανθά δίχτυα στην άμμο και άλλοι απλώνουν τις τράτες στα βαθιά νερά.

Οι εικόνες ομορφιάς στην ύπαιθρο με των αρνιών τα κουδουνίσματα και τα βελάσματα, όπως και αυτές με τις βάρκες και τα δίχτυα, μέσα στη σιγαλιά, όλο και λιγοστεύουν (ας έχουμε τουλάχιστον την ελπίδα ότι δεν θα χαθούν τελείως).

Και μόνο το καλοκαίρι, που επιστρέφουν για μικρό διάστημα οι οικογένειές τους στον τόπο τους, τα παιδάκια παίζουν στα ξάγναντα.

Παραμένουν όρθια, όμως, τα λευκά ξωκκλήσια με τη γαλήνη του θόλου τους και την φεγγοβολιά του σταυρού τους. Εκεί, στα προαύλιά τους γίνονται τα περισσότερα πανηγύρια.

Και αυτά τα πανηγύρια είτε είναι μικρά είτε είναι μεγάλα, απλώνουν και χύνουν παρήγορο και γλυκό φως.