ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ

ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑΣ ΜΕΛΙΤΩΝΟΣ
ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΗΜΕΡΙΔΑ ΕΠΙ ΤΗ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΕΙ 450 ΕΤΩΝ
ΑΠΟ ΤΗΣ ΑΝΕΓΕΡΣΕΩΣ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΝΑΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ

ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΒΕΝΕΤΙΑΣ
(Βενετία, 16 Ἰουνίου 2024)
Ἑλληνική Κοινότης ἐν Βενετίᾳ:

Μαρτυρίαι ἐκκλησιαστικῆς καί παιδευτικῆς προσφορᾶς
Ἐν συγκινήσει καί συντριβῇ καρδίας, ἀλλά καί ἐν χαρᾷ καί εὐφροσύνῃ ἒναντι τοῦ ἐκτυλισσομένου ἐνώπιον τῆς ἱστορίας καί ἐνώπιον τῶν πηλίνων ὀφθαλμῶν μας «δράματος» τῆς ἐπί 450 ἔτη λειτουργίας τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Γεωργίου τῶν Ἑλλήνων τῆς Βενετίας, σᾶς μεταφέρω τόν πατρικόν καί
συγχρόνως συγχαρητήριον χαιρετισμόν ἐπαίνου καί εὐχῶν τοῦ
Παναγιωτάτου Οἰκουμενικοῦ μας Πατριάρχου κυρίου Βαρθολομαίου καί τῆς
Μητρός Ἐκκλησίας, εἰς τήν κανονικήν κληρουχίαν τῆς ὁποίας ἀνήκει καί ὑπάγεται
καί τό «Σταυροπήγιον» τοῦτο, ὁ Ἱερός Ναός, καί τό Φλαγγιανόν Φροντιστήριον καί
ἡ συνέχεια αὐτοῦ ἀπό τοῦ ἔτους 1951 καί ἑξῆς, ἤτοι τό Ἰνστιτοῦτον Βυζαντινῶν καί
Μεταβυζαντινῶν Σπουδῶν, καί βεβαίως καί πρωτίστως ἡ Ἀδελφότης ἤ Κοινότης
σας, ἡ ἀριθμοῦσα ζωήν καί μαρτυρίαν προσφορᾶς πέντε καί πλέον αἰώνων.
Χαίρετε ἐν Κυρίῳ,
ἀδελφοί καί
πατέρες,
Σεβασμιώτατε καί
φίλτατε ἀδελφέ ἅγιε
Ἰταλίας κύριε
Πολύκαρπε, ὁ καθ’
ἡμέραν κενούμενος
ὑπέρ τοῦ ποιμνίου
σου, Θεοφιλέστατε
ἃγιε Κρατείας,
Ἐξοχωτάτη κυρία
Πρέσβυ τῆς
Ἑλλάδος, Ἐντιμότατε
κύριε Πρόεδρε τῆς
Κοινότητος Βενετίας,
Ἐλλογιμώτατοι
Καθηγηταί καί πᾶσα παροῦσα κατά τήν ἐπιστημονικήν ταύτην Ἡμερίδα ψυχή.

Συνεκεντρώθημεν διά νά τιμήσωμεν καί νά ἀξιολογήσωμεν σεῖς
ἐπιστημονικῶς, καί ἡμεῖς οἱ ἐκ τοῦ ἱεροῦ καταλόγου ἐκκλησιαστικῶς, τήν
σημασίαν μιᾶς ἐπετείου τῆς ἐνταῦθα παρουσίας καί ἱστορίας τοῦ ἡμετέρου
εὐσεβοῦς Γένους, ἡ ὁποία ἔγκειται κυρίως εἰς τό ὅτι διετήρει «ἀνοικτόν τόν
δίαυλον τῆς ἐπικοινωνίας μέ τήν Δύσιν καί τήν παιδείαν τῆς Εὐρώπης», κατά τήν
ἐκτίμησιν τοῦ Ἀκαδημαϊκοῦ Πασχάλη Κιτρομηλίδη.
Μεγίστης σημασίας ὑπῆρξε καί ἡ λειτουργία τῶν Ἑλληνικῶν Τυπογραφείων
ἐν Βενετίᾳ, εἰς τά ὁποῖα ἐπί αἰῶνας ἐξεδίδοντο τύποις ἅπαντα σχεδόν τά Ἑλληνικά
βιβλία, ἰδίως τά ἐκκλησιαστικά, ἀλλά καί ἡ ὅλη κοσμική γραμματεία, ὅπως ἐπί
παραδείγματι τά κείμενα τῆς Κρητικῆς λογοτεχνίας, κλπ.
Ἡ Βενετία ὑπῆρξεν ὡσαύτως ἡ πηγή ὄχι μόνον ἐνισχύσεως, ἀλλά καί
συντηρήσεως τῆς παιδείας τοῦ ὑποδούλου τότε Γένους. Ὑπῆρξε κέντρον
παραγωγῆς τῆς Μεταβυζαντινῆς τέχνης μέ δημιουργούς τούς Δομήνικον
Θεοτοκόπουλον, Μιχαήλ Δαμασκηνόν, Ἰωάννην Κύπριον καί ἄλλους μεγάλους
ζωγράφους, ὡς τεκμηριώνει ἐπιστημονικῶς ἡ Ὁμότιμος Καθηγήτρια τῆς
Φιλοσοφικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Μαρία Κωνσταντουδάκη-
Κιτρομηλίδου ἐν εὐφήμως γνωστῷ πονήματί της.
Ἡ Βενετία, πόλις τῶν γραμμάτων καί τῶν τεχνῶν, ἀρρήκτως συνδεδεμένη
μέ τό Οἰκουμενικόν μας Πατριαρχεῖον, μέ τό Βυζάντιον καί τήν πολιτιστικήν μας
κληρονομία, ἀποτελεῖ τήν πρώτην ὀργανωμένην ἐκκλησιαστικήν Κοινότητα ἤ
Ἀδελφότητα, ἡ ὁποία ἱδρύθη ἐν Δυτικῇ Εὐρώπῃ καί ὡς ἐκ τούτου σημεῖον
ἀναφορᾶς τῆς ὀργανώσεως τῶν Ἑλληνικῶν Κοινοτήτων τῆς Διασπορᾶς.
Ἄς μή λησμονῆται ὅτι τό σύνολον σχεδόν τοῦ Ὀρθοδόξου λαοῦ ἐν Βενετίᾳ
προήρχετο ἐκ τῆς καθ’ ἡμᾶς Ἀνατολῆς, ἐποιμαίνετο δέ ἐπί πολλούς αἰῶνας ὑπό
προκατόχων τῆς ταπεινότητός μου ἀοιδίμων Μητροπολιτῶν Φιλαδελφείας.
Ἄς ἀναφερθῇ καί κατά τήν ἱστορικήν ἐπέτειον ταύτην τό ὄνομα τοῦ κλεινοῦ
Μητροπολίτου Φιλαδελφείας Γαβριήλ Σεβήρου (1577-1616), τῆς μεγάλης ταύτης
μορφῆς, ἡ ὁποία μετ’ ἀκραιφνοῦς Ὀρθοδόξου πίστεως, διπλωματικῆς θεωρήσεως
καί ἀντιμετωπίσεως τῶν ποικίλων ὑποθέσεων, ὑπομονῆς, καρτερίας καί ἀντοχῆς,
καθιέρωσε τήν Ὀρθοδοξίαν ἐν Βενετίᾳ καί διά τοῦ κύρους καί τῶν προσόντων του
ἀντιμετώπισε διαφοράς καί προβλήματα ἐν ταῖς σχέσεσι μεταξύ ὁμογενῶν τῆς
Βενετίας, τῆς Βενετικῆς Δημοκρατίας καί τῶν Ρωμαιοκαθολικῶν ἐκκλησασιαστικῶν
ἀρχῶν.
Μακρά σειρά κληρικῶν διηκόνησαν ἐν Βενετίᾳ πρό τῆς ἀνεγέρσεως τοῦ
Ἱεροῦ μας Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Γεωργίου τῶν Ἑλλήνων, ὅπως ὁ Μιχαήλ τοῦ ποτέ Κοσμᾶ,
ὁ Ἀσάνης ἤ Ἀρσένης, ὁ Ἰωάννης καί ὁ Ἀκάκιος, κατά τό πρῶτον ἥμισυ τοῦ 15 ου
αἰῶνος∙ ὁ Γεώργιος Τριβίζος καί ὁ Ἰωάννης Ρῶσος, ἐκ Κρήτης, γνωστοί
κωδικογράφοι, κατά τό δεύτερον ἥμισυ τοῦ ἰδίου αἰῶνος∙ οἱ λόγιοι καί συγγραφεῖς
μακαριστοί Ἰωαννίκιος Καρτᾶνος, Ἀρσένιος Ἀποστόλης καί Νικόλαος Μαλαξός∙ καί
ὁ ἐφημέριος τοῦ Ναοῦ κατά τήν ὁλοκλήρωσιν τῆς ἀνεγέρσεώς του Ἰωάννης
Ναθαναήλ.
Λόγῳ τῆς σημασίας διά τά καθ’ ἡμᾶς ἐν γένει τῆς Ὀρθοδόξου Ἀδελφότητος
ἐν Βενετίᾳ, ἔσχεν αὕτη τό προνόμιον νά ἀποτελῇ τήν μόνην Κοινότητα ἐν τῇ
Ὀρθοδόξῳ Διασπορᾷ, ἐν τῇ ὁποίᾳ ἐπί μακρόν χρονικόν διάστημα εἶχον τήν ἕδραν
των οἱ ἐμπερίστατοι τότε Μητροπολῖται Φιλαδελφείας.

***

Περί πάντων ὅμως τούτων καί ἰδιαιτέρως διά τήν ἀνέγερσιν τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ
τοῦ Ἁγίου Γεωργίου τῶν Ἑλλήνων, θά ὁμιλήσουν οἱ εἰδήμονες ἐπιστήμονες κατά τήν
ἐπετειακήν ταύτην ἡμερίδα, τούς ὁποίους μετά προσοχῆς θά παρακολουθήσωμεν
καί εἶμαι βέβαιος ὅτι θά διδαχθῶμεν πολλά.
Ἄς ἐπιτραπῇ εἰς τόν ὁμιλοῦντα ἡ ὑπογράμμισις μόνον τῆς ἀσβέστου πίστεως
τῶν Ὀρθοδόξων ὁμογενῶν τῆς Βενετίας, οἱ ὁποῖοι ἐκ τοῦ μηδενός καί μετά πολλῶν
δυσκολιῶν ἵδρυσαν τήν Ὀρθόδοξον Ἑλληνικήν Κοινότητα κατά τό ἔτος 1498,
λαβόντες τήν ἐπίσημον ἄδειαν τῶν Βενετικῶν ἀρχῶν ἀνεγέρσεως Ναοῦ μετά
13ετίαν (1511) καί διά τῆς ἐκδόσεως τῆς ἀπαιτουμένης τότε «Παπικῆς Βούλας»
κατά τό ἔτος 1514. Αἱ ἐργασίαι ἀνεγέσεως τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ ἤρξαντο τό ἔτος 1536
καί ὡλοκληρώθησαν τό 1573, συμφώνως πρός τά ἀναφερόμενα ἐν ἐντετειχισμένῃ
ἐν τῷ Ἱερῷ Ναῷ ἀναμνηστικῇ πλακί.

***

Προερχόμενος ὅμως ἐκ τοῦ Κέντρου τῆς Ὀρθοδοξίας καί εὑρισκόμενος εἰς τό
κυριώτερον «κέντρον» τῆς ὁμογενειακῆς παιδείας, παρακαλῶ νά μοί ἐπιτραπῇ ἡ
ἀναφορά, κατά τήν ἐπετειακήν ταύτην ἐκδήλωσιν, ἐνώπιον τῶν ἐκλεκτῶν
συμμετεχόντων τῆς Ἡμερίδος, εἰς δύο ἱστορικῆς σημασίας, ἀπό ἐκπαιδευτικῆς καί
ἐκκλησιαστικῆς ἐπόψεως, σταθμούς προσφορᾶς, ἐξαίροντας τοῦτο μέν τάς σχέσεις
Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί Ὀρθοδόξου ἐν Βενετίᾳ Κοινότητος, τοῦτο δέ τήν
ἀκμήν τῆς τελευταίας εἰς πάντας σχεδόν τούς τομεῖς τῆς Ὀρθοδόξου μαρτυρίας μέ
ἰδιαιτέραν ἔμφασιν εἰς τήν παιδείαν τοῦ Γένους.
Α. Ἐν Βενετίᾳ ἱδρύθη λίαν ἐνωρίς ἡ Φλαγγίνειος Σχολή ἤ Φλαγγιανόν
Ἑλληνομουσεῖον ἤ Φλαγγιανόν Φροντιστήριον (Collegio Flangini) (1665-1797), ἡ
μετέπειτα Φλαγγίνειος Ἑλληνική Σχολή (Scuola Greca di Flangini) (1824- 1905), ἡ
ὁποία καί ἀνεδείχθη ἀνώτερον, διά νά μή λεχθῇ ἀνώτατον, Ἑλληνικόν
Ἐκπαιδευτήριον, πύλη τῶν Ἑλλἠνων σπουδαστῶν ἐν τῷ μεγαλωνύμῳ ἱστορικῷ
Πανεπιστημίῳ τῆς Παδούης.
Ἡ ἀκμή τοῦ ἐκπαιδευτηρίου τούτου ὡδήγησε τόν Πατριάρχην Ἰωακείμ τόν Γ΄
«εἰς ἔκφρασιν ἐγκαρδίου πόθου» αὐτοῦ πρός τήν Κοινότητα, «πρός σπουδαίαν
ὠφέλειαν τῆς Ἐκκλησίας καί τοῦ Γένους ἀποβλέποντος». Πρόκεται περί τῆς «ὑπό
τήν προστασίαν καί φροντίδα τῆς Ἱερᾶς Ἐκκλησίας καί Κοινότητος» Βενετίας
συστάσεως Σχολῆς ἐν Βενετίᾳ, ἐν ᾗ ὑπό τήν διδασκαλίαν δύο καθηγητῶν, ἑνός
Ὀρθοδόξου καί ἑνός ἑτεροδόξου, ἀμφοτέρων διακεκριμένων καί ὀνομαστῶν «ἐπί
ὑψηλῇ θεολογικῇ ἐπιστημονικῇ παιδείᾳ» καί ἀποστολῆς διπλωματούχων
ἱεροσπουδαστῶν τῆς Ἱερᾶς Θεολογικῆς Σχολῆς τῆς Χάλκης, ἐχόντων τόν βαθμόν
ἄριστα ἐν τοῖς διπλώμασιν αὐτῶν, ἵνα «τελειοποιῶνται ἐπί τριετίαν εἰς τήν
θεολογικήν ἐπιστήμην… ὅπως οὕτω βαθμηδόν ἀποκτήσωμεν ἀνωτέρους τινάς
κληρικούς φέροντας τόν ἐμπρέποντα χαρακτῆρα, ἐμπεφορημένους ὑγιῶν ἀρχῶν καί
ἱκανούς διά τό διοικητικόν τῆς Ἐκκλησίας, δι’ ὅ μεγίστη ὑπάρχει ἀνάγκη ἀνδρῶν
ὑψηλοτέρας πνευματικῆς καί ἠθικῆς μορφώσεως. Τήν Ἐκκλησιαστικήν καί Ἐθνικήν
ταύτην ἀνάγκην ἐάν ἀναλάβῃ ἵνα θεραπεύσῃ ἡ ὑμετέρα Κοινότης, τό ἔργον αὐτῆς
ἀπηχήσῃ εὐφήμως καί μετά θερμῶν ἐπαίνων καθ’ ὅλον τόν ἐκκλησιαστικόν καί
ἐθνικόν ὁρίζοντα, καί τό ὄνομα τῶν συντελεσόντων μνημονευθήσεται ἐν γενεαῖς

γενεῶν. Καί ἴσως μέν ἐκ πρώτης ὄψεως ἡ ἀπαιτηθησομένη δαπάνη θεωρηθῇ πως
βαρεῖα ἀλλά, λαμβανομένης ὑπ’ ὄψιν τῆς μεγάλης τοῦ ἔργου σημασίας καί τῆς
ἀνεκτιμήτου κοινῆς ὠφελείας, ἐλπίζομεν ὅτι ἡ θυσία κριθήσεται οὐχί δυσανάλογος
πρός τήν σπουδαιότητα τοῦ ἀποτελέσματος καί ἐξευρεθήσονται, μετά μελέτην τοῦ
θέματος τούτου, τά πρός πραγματοποίησιν μέσα παρά τῆς αὐτόθι γεναιόφροσι καί
λίαν ὑμῖν ἀγαπητοῖς ἐν πνεύματι υἱοῖς…», γράφει αὐτολεξεί Ἰωακείμ ὁ Γ΄πρός τόν
τότε Πρόεδρον τῆς Κοινότητος 1 .
Ἡ ἀπάντησις τοῦ Προέδρου ὑπῆρξε διά γράμματος αὐτοῦ ἀπό 5 ης Μαΐου
1902 συγκινητική, ὥστε ὁ Πατριάρχης νά ἐπαινῇ «… τά ἱερά καί εὐγενῆ αἰσθημάτα
εὐσεβείας, φιλογενείας καί υἱϊκῆς ἀγάπης» τῶν μελῶν τῆς Ἀδελφότητος∙ νά
συγχαίρῃ ἐπί τῇ «ἀποδοχῇ κατ’ ἀρχήν τῆς προτάσεως»∙ νά διαδηλοῖ ἀπαντητικῶς
τήν χαράν διότι «ἐξετιμήθη προσηκόντως ἡ σπουδαιότης τῆς ἰδέας καί ἡ ἐκ ταύτης
ὠφέλεια… καί ἰδίᾳ ἐπί τῇ ἐκφραζομένῃ πεποιθήσει ὅτι ὁ τῆς θεαρέστου ταύτης
ἰδέας σπόρος ἐσπάρη εἰς γῆν ἀγαθήν καί ἐλπιστέον ἄρα ὅτι ἐλεύσεται καί ἡ ἡμέρα
τῆς βλαστήσεως καί καρποφορίας» 2 .
Β.- Ἀσφαλῶς ὅμως ὁ χαιρετισμός πρός τήν ἐπετειακήν ἡμερίδα ταύτην τοῦ
ἐκπροσώπου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου, τοῦ τιμηθέντος διά τοῦ ὀνόματος τοῦ
μεγάλου καί κλεινοῦ τέκνου τῆς Ἴμβρου, θά ἦτο ἐλλιπής, ἐάν δέν ἐγίνετο μνεία τῆς
παρουσίας καί προσφορᾶς τοῦ μεγάλου ἀνδρός Ἱερομονάχου Βαρθολομαίου τοῦ
Ἰμβρίου καί Κουτλουμουσιανοῦ, τοῦ «ἀρεταῖς καί πλεονεκτήμασι κεκοσμημένου»,
ὅστις καί μετακαλεῖται εἰς Βενετίαν δι’ ἀποστολῆς εἰς Μασσαλίαν, ἔνθα διέτριβεν,
«ἐπισήμων τε καί γνωρίμων αὐτοῦ, ἵνα παρακαλέσωσιν αὐτόν, μεταναστεύσας
ἐκεῖσε ν’ ἀναλάβῃ τήν διεύθυνσιν τοῦ Φλαγγινιανοῦ Φροντιστηρίου καί τήν ἐν
αὐτῷ διδασκαλίαν τῶν ἑλληνικῶν γραμμάτων, ἕν εἰδότες ὅτι αὐτός μόνος ἦτο
κατάλληλος πρός ἀληθῆ μόρφωσιν τέκνων».
Ὁ Βαρθολομαῖος ὅμως ἄν καί διετέλει σχεδόν ἀργός, συναισθανόμενος τό
μέγεθος τοῦ προτεινομένου ἔργου, κατ’ ἀρχάς μέν ἀρνεῖται, μετά ταῦτα δέ ἰδών τό
ἄκαμπτον τῶν ἀποσταλέντων, ἐπικαλεῖται καί πάλιν τήν ἐξ ὕψους ἀντίληψιν τοῦ
Παντοδυνάμου, καί μετά δυσθυμίας, διότι ἀναλαμβάνει τήν εὐθύνην τῆς τῶν
ἀθώων τέκνων μορφώσεως, παρακολουθεῖ τοῖς ἀποσταλεῖσι.
Καί ἀρχικῶς μέν σημειωτέον ὅτι πρῶτον αὐτοῦ ἔργον ἐν Βενετίᾳ ἦν, (μόλις
ἐπί τῆς ἕδρας καθήσαντος), «τό ἐνσπεῖραι καί ἐμπνεῦσαι εἰς τάς ἁπαλάς τῶν
ἐμπιστευθέντων παίδων καρδίας τόν φόβον τοῦ Θεοῦ καί τήν πρός τά καλά κλίσιν»,
ὅπερ μαρτυρεῖ τό ὑπ’ αὐτοῦ συναρμολογηθέν καί ἐκδοθέν «Προσευχητάριον» πρός
χρῆσιν τῶν παίδων, ἐμπεριέχον πρός ταῖς διαφόροις εὐχαῖς τάς δέκα ἐντολάς τοῦ
Θείου Νόμου καί τινας διδασκαλίας «Κανόνας τοῦ Βίου» ἐπιγραφομένας.
Τό μικρόν μέν τοῦτο ἀλλά μέγα τήν χρῆσιν Προσευχητάριον οὐ μόνον ὑπό
τῶν Βενετῶν ἐπῃνέθη καί ἐθαυμάσθη, ἀλλά καί ὑφ’ ἁπάσης τῆς Ὀρθοδόξου
Ἑλλάδος. Ὁ ἔγκριτος «Νεολόγος» Κωνσταντινουπόλεως ἐν τῷ φύλλῳ αὐτοῦ τῆς 19 ης
Ἰουλίου 1868 δημοσιεύει ἐπιστολήν Ἰωάννου τοῦ Καποδιστρίου, τοῦ Κυβερνήτου
τῆς Ἑλλάδος, ἥν ἔπεμψε πρός τόν σοφόν Ἀνδρέαν Μουστοξύδην, ἵνα οὗτος
προτρέψῃ τόν Βαρθολομαῖον εἰς συγγραφήν καί μεγαλυτέρου τοιούτου, εἰς χρῆσιν
ἀνδρῶν, καί Κατηχήσεως. Δεύτερον δέ μή ὑπαρχούσης Γραμματικῆς πρός πάντας
1 Γράμμα Πατριάρχου Ἰωακείμ Γ΄πρός τόν Πρόεδρον τῆς Κοινότητος Λεωνίδα Γιαννιώτην, ἀπό 11ης
Φεβρουαρίου 1902, Κῶδιξ Α΄ 74, σελ. 53.
2 Κῶδιξ Α΄ 74, Ἀριθμ. Πρωτ. 3844, 27 Ἰουνίου 1902, σελ. 261.

κατάλληλου, ἠναγκάσθη ὁ Βαρθολομαῖος νά συντάξῃ καί τυπώσῃ κατ’
ἐρωταπόκρισιν «Εἰσαγωγήν Γραμματικῆς» ἀνάλογον ταῖς δυνάμεσι τῶν ἑαυτοῦ
μαθητῶν, ἤ κατ’ ἄλλους αὐτοί οἱ μαθηταί λαμβάνοντες καθ’ ἑκάστην ἐκ τῆς
παραδόσεως παρ’ αὐτοῦ σημειώσεις κατ’ ἐρωταπρόκρισιν ἐτύπωσαν αὐτάς· ἡ δέ
πρόοδος τούτων ὑπηγόρευσεν αὐτῷ τήν σύνταξιν καί ἐκτύπωσιν τό δεύτερον
Γραμματικῆς τελειοτέρας κατ’ ἐρωταπόκρισιν ὡσαύτως, ἥτις καί ὑπό πάντων τῶν
Ἑλλήνων παραδεκτή ἐγένετο. Προσέτι δέ καί ἄλλην δύναταί τις ἀπόδειξιν περί τῆς
καλῆς διαγωγῆς τοῦ ἔργου αὐτοῦ νά φέρῃ, τήν τιμήν καί τό σέβας, ἅτινα πρός
αὐτόν ἅπαντες οἱ Βενετοί καί αὐτοί μάλιστα οἱ Ἰταλοί ἐπεδείκνυον, (καθ’ ὅσον καί
Ἰταλόπαιδες οὐκ ὀλίγοι ἐφοίτων παρ’ αὐτῷ, τήν Ἰταλικήν καλῶς ἐπισταμένῳ). Καί
τοῦτο πάλιν μαρτυροῦν πολλά καί διάφορα, μάλιστα δέ τό ἑξῆς, ὅπερ καί τήν
μετριότητα συνάμα καί τήν ταπεινοφροσύνην Βαρθολομαίου τοῦ Ἰμβρίου δεικνύει:
Πολλάκις παρεκάλεσαν αὐτόν νά ἀφήσῃ ἐν τῷ Φροντιστηρίῳ τήν ἑαυτοῦ
προσωπογραφίαν, καί μή εἰσακουσθέντες κατορθώνουν τοῦτο διά δόλου ὡς ἑξῆς:
Ἡμέραν τινά προσκληθέντος ὑπό τινος τῶν πρώτων εἰς δεῖπνον, ἐνῷ ἐπί ἕδρας
ἐκάθητο ἐν τῷ τούτου κήπῳ, πίνων ἀμερίμνως καφέ καί διαλεγόμενος, ζωγράφος
τις κρυφίως, διαταχθείς ὑπό τοῦ ἄρχοντος τούτου, τόν ζωγραφίζει, τούτου οὐδόλως
ἐννοήσαντος, μετά τινας δέ ἡμέρας παρατηρεῖ αὐτήν ὡς ἐκ θαύματος ἐν ταῖς
πρωτίσταις τῶν ἐπισήμων ἀνδρῶν ἀνηρτημένην, ὅπερ οὐκ ὀλίγον δυσηρέστησεν
αὐτόν.
Ἀλλ’ ἄρα ὁ Βαρθολομαῖος διά τῶν τοιούτων, καθ’ ὅτι οὔκ εἰσι τοῦ τυχόντος
Βαρθολομαίου, μέγας ἐγένετο; Οὐχί βεβαίως, ἀλλά δι’ ἄλλα πολύ τούτων κράτιστα
καί ὑπέρτερα, ὧν ἕν ἐστι καί τοῦτο, ὅπερ καί μόνον ἀρκεῖ πρός αἰωνίαν καί
ἀγήρατον τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ μνήμην, ἤτοι ἡ ὑπ’ αὐτοῦ γενομένη διόρθωσις καί
βελτίωσις τῶν ἐκκλησιαστικῶν βιβλίων καί ἐκκαθάρισις αὐτῶν ὑπό τῶν πολλῶν
παρεισφρυσάντων σφαλμάτων οὐ μόνον τόν ρυθμόν, ἀλλά καί τάς ἐννοίας
διαφθειρόντων, πρᾶγμα δυσχερέστατον μέν, τολμηρότατον καί ὀλιγίστοις
προσῆκον, κοινωφελέστατον ὅμως, καί θεοφιλέστατον.
Καί ὁ Βαρθολομαῖος ὁ Ἴμβριος καί μοναχός Κουτλουμουσιανός ταῦτα πάντα
βλέπων καί συλλογιζόμενος, καί μή ἀνεχόμενος ὅμως εἰσέτι τήν τοιαύτην τῶν ἱερῶν
βιβλίων διαφθοράν, οὔτε δειλιᾷ, οὐδέ τάς παρά τῶν ἀντιπάλων κατηγορίας
φοβεῖται, οὐδέ πόνων φείδεται, (ἀεί φίλεργος ὤν), ἀπέναντι τοῦ θεαρέστου τούτου
ἔργου, ἀλλά πεποιθώς εἰς τήν ἐξ ὕψους ἀντίληψιν, ἅπτεται τοῦ ἔργου. Καί πρῶτον
μέν κατά τό διάστημα τῆς ἐν Βενετίᾳ διαμονῆς αὐτοῦ ἀρξάμενος ἀπό τῆς τοῦ
Ὡρολογίου, ὁσάκις εὕρισκε καιρόν ἀναπαύσεως ἀπό τῶν ἀκαμάτων καί ἀγρύπνων
μεριμνῶν καί ἀσχολιῶν τῆς διευθύνσεως, καθῆκον ἐθεώρησε νά ζητήσῃ κατά
πρῶτον τήν περί τούτου ἄδειαν καί συμβουλήν τοῦ τότε Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου
Κωνσταντίνου τοῦ Α΄. Γράφει λοιπόν πρός αὐτόν ζητῶν συνάμα τήν συμβουλήν
αὐτοῦ, ὡς καί ἐάν πρέπει νά παραλείψῃ δυό τῶν τῆς Μεταλήψεως εὐχῶν, ἐκθέτων
τόν λόγον, δι’ ὅν νομίζει αὐτάς παραλειπτέας. Ὁ δέ Πατριάρχης πέμπει πρός αὐτόν
φυλλάδιόν τι, περιέχον σημειώσεις, καθ’ ἅς ὤφειλε νά διεξαγάγῃ τό ἔργον. Ταύτας
τάς βελτιώσεις ὁ Βαρθολομαῖος πραγματοποιήσας, ἐκδώσας καί ἀποπέμψας πρός
χρῆσιν τῶν ἁπανταχοῦ Ὀρθοδόξων Ἀνατολικῶν Ἐκκλησιῶν τό κοινότατον τοῦτο καί
χρησιμώτατον βιβλίον, τινές, ὡς ἦτο ἑπόμενον, εἴτε ἐκ τοῦ πρός αὐτόν φθόνου
κινούμενοι, εἴτε ἐκ τῆς ἀμαθείας καί ἐπιπολαιότητος μή ἐξετάζοντες διά τί οὕτως
ἔπραξε, καινοτόμον αὐτόν ἐκατηγόρησαν, ἀλλ’ «ἡ ἀλήθεια βασιλεύει», διό καί
χαίρειν αὐτούς οὐκ εἴασεν. Οὐ μόνον δέ τάς ἐν αὐτῷ προσευχάς ἐτακτοποίησε καί

ἐβελτίωσε, διαιρέσας αὐτό εἰς τρία μέρη, ἀλλά προσήρτησε συνάμα καί συνοπτικήν
εἰς ἕκαστον Ἅγιον βιογραφίαν πρός ὠφέλειαν τῶν Χριστιανῶν, δι’ ἅς οὐ μικρούς
ἐπαίνους, καί παρά τῶν νουνεχῶν καί σοφῶν ἔλαβε 3 .
Μετά δέ τοῦτο διώρθωσε καί ἐξέδωσε καί τό Πεντηκοστάριον, ἐν Βενετίᾳ ὁ
κλεινός καί σοφός Βαρθολομαῖος, ὁ τρόπων μέτοχος τοῦ ὁμωνύμου αὐτοῦ
Ἀποστόλου.
Οὕτω λοιπόν ὁ μέγας ἐκεῖνος τόν νοῦν, ὑψηλός τήν διάνοιαν, εὐγενής τήν
καρδίαν, ἀκραιφνής τόν χαρακτῆρα ἔζησε καί διήνυσε τόν παροδικόν καί ἐπίκηρον
βίον του ἐν τῇ Βενετίᾳ τῶν Ἑλλήνων, ὡς οἱ μεγάλοι καί βαθύρροες ποταμοί ἐκεῖνοι,
οἵτινες πολλάκις πρότερον κοιλάδας καί πεδιάδας καταρδεύσαντες καί
γονιμοποιήσαντες καί δεξιά καί ἀριστερά τήν ζωοπάροχον εὐλογίαν
ἐπιδαψιλεύσαντες, πλατεῖς καί μεγαλοπρεπεῖς εἰσβάλλουσιν εἰς τήν θάλασσαν.
Ἠδύνατο νά καυχᾶται σεμνοπρεπῶς ὀ ἀοίδιμος ἱερός ἀνήρ μετά τοῦ
Ἀποστόλου Παύλου, ὅτι διήνυσε τό τριπλοῦν αὐτοῦ καί δολιχόσκιον στάδιον ἐν
Βενετίᾳ, ἔνθα «ἐτέθη κῆρυξ καί ἀπόστολος καί διδάσκαλος» ὡς κῆρυξ πολυχρόνιος
καί μεγαλοφωνότατος τοῦ θείου λόγου ἐν τῷ Ἱερῷ Ναῷ τοῦ Ἁγίου Γεωργίου· ὡς
ἀγωνιστής ἀκαταμάχητος ὑπέρ τῶν ἱερῶν τῆς εὐσεβείας δογμάτων καί τῶν
παραστάσεων καί παραδόσεων ἡμῶν καί ὡς ἐργάτης ἀνεπαίσχυντος ὀρθοτομῶν
τόν λόγον τῆς ἀληθείας· ὡς ἀπόστολος παραμυθητής καί ἄγρυπνος φύλαξ ἄνωθεν
ὑπό τῆς θείας προνοίας ἀποσταλείς πρός τούς ἐν τῇ Βενετίᾳ καί τῇ ἀλλοδαπῇ
Ὀρθοδόξους ἀδελφούς· ὡς διδάσκαλος γηραιός καί πολυσέβαστος πολλά σύν
ἀτρύτοις πόνοις καί μόχθοις μοχθήσας καί διδάξας, συγγράψας καί δαπανήσας
ὑπέρ τῆς Μητρός Ἐκκλησίας καί τοῦ εὐσεβοῦς ἡμῶν Γένους, συνόμιλος καί
συνεργασθείς ὁ ὅσιος μετά τοῦ Ὁσίου Πατρός ἡμῶν Νικοδήμου Ἁγιορείτου. Σώζεται
τεμαχισμένη ἀλληλογραφία τῶν δύο ἀνδρῶν, ἥτις ἀξιολογηθήσεται, σύν Θεῷ, ἐν τῷ
μέλλοντι.
Εἴη αὐτοῦ ἡ μνήμη ἀθάνατος, καί ἡ πρός πάντας εὐεργεσία ἐγγεγραμμένη ἐν
ταῖς καρδίαις τοῦ παρ’ αὐτοῦ εὐεργετηθέντος Γένους.
***

Σεβασμιώτατε ἀδελφέ καί φίλε ἐκ παλαιοῦ ἅγιε Ἰταλίας κύριε Πολύκαρπε,
Πατέρες καί ἀδελφοί,
Ἐξοχωτάτη, Ἐλλογιμώτατοι, Ἐντιμότατοι, Φίλες καί Φίλοι,
Ἐπαναλαμβάνων τάς πρός πάντας καί πάσας εὐχάς καί εὐλογίας τοῦ σεπτοῦ
ἐντολέως μου Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Βαρθολομαίου, ἐπισημαίνω καί
ὑπογραμμίζω ἅπαξ ἔτι τήν τεκμηριωμένως μοναδικήν σχέσιν τῆς Ὀρθοδόξου
Κοινότητος τῶν Ἑλλήνων τῆς Βενετίας μετά τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου.
3 Βλ. Ὡρολόγιον τό Μέγα, περιέχον ἅπασαν τήν ἀνήκουσαν αὐτῷ ἀκολουθίαν κατά τήν τάξιν τῆς
Ἀνατολικῆς τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας, καί ἐξαιρέτως τῶν ὑποκειμένων αὐτῇ εὐαγῶν Μοναστηρίων,
διορθωθέν καί εἰς τρία μέρη διαιρεθέν, ἀδείᾳ Πατριαρχικῇ, ὑπό Βαρθολομαίου Κουτλουμουσιανοῦ τοῦ
Ἰμβρίου, ὑφ’ οὗ προσετέθη καί σύντομος ἱστορία πασῶν τῶν ἑορτῶν τοῦ ὅλου ἐνιαυτοῦ καί πολλῶν
τῶν τοῦ Μηνολογίου Ἁγίων. Ἔκδοσις Νεωτάτη ἐπί τό ἀκριβέστερον ἐκτελεσθεῖσα ὑπό τῶν
αὐταδέλφων Ἰωάννου καί Σπυρίδωνος τῶν Βελούδων. Ἐνέτῃσιν, Ἐκ τοῦ Ἑλληνικοῦ Τυπογραφείου
τοῦ Ἁγίου Γεωργίου. 1875

Σᾶς εὐχαριστῶ.

ΠΡΟΣΦΩΝΗΣΙΣ

ΤΟΥ ΣΕΒ. ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΙΤΑΛΙΑΣ κ. ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΥ,
ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΣΕΒ. ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΝ ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑΣ
ΚΑΙ ΠΡΟΕΔΡΟΝ ΒΕΝΕΤΙΑΣ κ. ΜΕΛΙΤΩΝΑ,
ΕΙΔΙΚΟΝ ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΟΝ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΝ,
ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΤΡΙΣΑΡΧΙΕΡΑΤΙΚΗΝ ΘΕΙΑΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΝ
ΔΙΑ ΤΗΝ ΕΠΕΤΕΙΟΝ 450 ΕΤΩΝ ΑΠΟ ΤΩΝ ΕΠΙΣΗΜΩΝ ΘΥΡΑΝΟΙΞΙΩΝ
ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΝΑΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

ΒΕΝΕΤΙΑ, ΠΛΑΤΕΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ, 16 ΙΟΥΝΙΟΥ 2024

—————————————. ————————————

Σεβασμιώτατε Μητροπολῖτα Φιλαδελφείας, Ὑπέρτιμε καί Ἒξαρχε Λυδίας καί Πρόεδρε Βενετίας κύριε Μελίτων, Ἐκπρόσωπε τῆς Αὐτοῦ Θειοτάτης Παναγιότητος, τοῦ Οἰκουμενικοῦ μας Πατριάρχου Κυρίου Κυρίου Βαρθολομαίου, τοῦ καί ἀμέσου
Προκατόχου Σας, ὡς εὖ παρέστητε εἰς τήν Προεδρικήν Σας Καθέδραν.

Ἀποτελεῖ δι’ ὃλους μας μεγάλην χαράν, τιμήν καί
συγκίνησιν τό νά προΐσταται ὁ Μητροπολίτης
Φιλαδελφείας καί Πρόεδρος Βενετίας τῶν
ἑορταστικῶν ἐκδηλώσεων διά τήν συμπλήρωσιν
450 ἐτῶν ἀπό τῆς ἐπισήμου παραδόσεως εἰς τήν
ἑλληνορθόδοξον λατρείαν τοῦ περικαλλοῦς,
μεγαλωνύμου καί ἱστορικοῦ τούτου Ἱεροῦ Ναοῦ τοῦ
Ἁγίου Γεωργίου τῶν Ἑλλήνων εἰς τήν Γαληνοτάτην
τῶν Ἑνετῶν Πολιτείαν τοῦ Ἁγίου Μάρκου, ἡ ὁποία
ἒλαβε χώραν ἀκριβῶς τήν 11 ην Ἰουλίου 1573, ἡμέραν
κατά τήν ὁποίαν ἡ Ἐκκλησία μας τιμᾷ καί γεραίρει
τήν μνήμην τῆς Ἁγίας καί πανευφήμου
Μεγαλομάρτυρος Εὐφημίας, τῆς Προστάτιδος τῆς
Ἱερᾶς Μητροπόλεώς μας. Τί πλέον φυσιολογικόν
ἀπό τό νά ἒχωμεν ἀνάμεσά μας τόν σεβαστόν
Πρόεδρόν μας, ἐδῶ εἰς τόν χῶρον αὐτόν πού διά περισσότερον ἀπό 200 ἒτη ὑπῆρξεν ἡ ἓδρα τῶν
Μητροπολιτῶν Φιλαδελφείας καί Προέδρων Βενετίας.
Παράλληλα θά ἢθελον νά ἐκφράσω δημοσίως τήν συγκίνησίν μου πού ὡς Μητροπολίτης
Ἰταλίας, μέ ἓδραν τήν μεγαλώνυμον καί ἱστορικήν αὐτήν Πλατεῖαν τῶν Ἑλλήνων τῆς Βενετίας,
ὑποδέχομαι, εὐλογοῦντα καί ἁγιάζοντά μας, ἓναν πολιόν, λόγιον καί ἐκλεκτόν Ἱεράρχην τῆς
Μητρός Ἐκκλησίας, μέ τόν ὁποῖον συνδέομαι ἀπό τότε πού ἦμουν φοιτητής θεολογίας καί οὗτος
Διάκονος-Ὑπογραμματεύς τῆς Ἁγίας καί Ἱερᾶς Συνόδου, εἰς τήν ἐπισκοπικήν χειροτονίαν τοῦ
ὁποίου ὡς Μητροπολίτου Φιλαδελφείας καί Προέδρου Βενετίας συμμετεῖχον ὡς Ἐφημέριος
Βενετίας. Σᾶς εὐχαριστῶ διά τήν ὑποστήριξίν Σας καθ’ ὃλην τήν διάρκειαν τῆς 34ετοῦς διακονίας

2

μου ὡς κληρικοῦ τοῦ Οἰκουμενικοῦ μας Πατριαρχείου, 17 ὡς Πρεσβύτερος καί μάλιστα ἐδῶ εἰς
τήν Βενετίαν καί 17 ὡς Ἐπίσκοπος, ἐκ τῶν ὁποίων 3 εἰς τήν Γαληνοτάτην.
Τόσον ἡ Σεβασμιότης Σας, ὃσον καί ὁ ἂμεσος Προκάτοχος αὐτῆς, ἡ νῦν Σεπτή Κορυφή τῆς
Ὀρθοδοξίας, συνδέεσθε μετά τῆς Πλατείας αὐτῆς τῶν Ἑλλήνων, ἐκτός τοῦ Προεδρικοῦ τίτλου καί
μέσῳ τοῦ μεγάλου συμπατριώτου ἀμφοτέρων καί Διδασκάλου τοῦ Γένους Βαρθολομαίου τοῦ
Κουτλουμουσιανοῦ, τοῦ καταγομένου ἀπό τό χωρίον Γλυκύ τῆς χαριέσσης καί μαρτυρικῆς
Ἲμβρου, ὁ ὁποῖος ἐδίδαξεν εἰς τό Φλαγγινειανόν Κολλέγιον καί ἐδῶ μέ προτροπήν τῆς Μητρός
Ἐκκλησίας προέβη εἰς τήν διόρθωσιν τῶν Μηναίων.
Ἐπίσης, δράττομαι τῆς εὐκαιρίας ὃπως τονίσω δύο πολύ σημαντικά γεγονότα πού ἒχουν
σχέσιν μέ τήν Μητέρα Ἐκκλησίαν τῆς Κωνσταντινουπόλεως-Νέας Ρώμης καί τήν "Ἀδελφότητα τοῦ
Ἁγίου Νικολάου καί Ἐκκλησίαν τοῦ Ἁγίου Γεωργίου τῶν Ὀρθοδόξων Ἑλλήνων Βενετίας": α) ἡ
πρότασις τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἰωακείμ Γ’ τοῦ μεγαλοπρεποῦς, κατά τήν α’
Πατριαρχείαν του, ἱδρύσεως Παραρτήματος τῆς Ἱερᾶς Θεολογικῆς Σχολῆς Χάλκης εἰς τό
παρακείμενον Φλαγγίνειον Ἑλληνομουσεῖον ἢ Φροντιστήριον, ἡ ὁποία τελικά δέν εὐωδόθη, καί
β) ὃταν, κατά τήν β’ Πατριαρχείαν τοῦ ἰδίου μεγάλου Πατριάρχου, τό 1908, παρεχωρήθη ἡ
Ἑλληνορθόδοξος Διασπορά εἰς τήν Αὐτοκέφαλον Ἐκκλησίαν τῆς Ἑλλάδος, μόνη ἐξῃρέθη ἡ
Βενετία.
Σεβασμιώτατε Πρόεδρέ μας, Σᾶς παρακαλοῦμεν θερμά ὃπως διαβιβάσητε εἰς τήν Σεπτήν
Κορυφήν τῆς Ὀρθοδοξίας καί Πατριάρχην μας, δηλ. τόν Ἀρχηγόν τῆς Πατριᾶς μας, τοῦ Ρωμαϊκοῦ
Γένους μας, τήν ἀνυπόκριτον υἱϊκήν ἀγάπην, τόν βαθύτατον σεβασμόν, τήν ἀπόλυτον ἀφοσίωσιν
καί τήν ἂπειρον εὐγνωμοσύνην ὃλων τῶν Ἰταλιωτῶν πιστῶν τέκνων Αὐτοῦ καί τῆς Μητρός
Ἐκκλησίας, ἀπό τοῦ Ποιμενάρχου ἓως τοῦ τελευταίου πιστοῦ.
Καί πάλιν καί πολλάκις εὐχαριστοῦμεν Ἐσᾶς προσωπικῶς καί μέσῳ Ὑμῶν τόν προσκυνητόν
Αὐθέντην καί Δεσπότην μας, τόν Οἰκουμενικόν Πατριάρχην Κύριον Κύριον Βαρθολομαῖον, διά τήν
ὑψίστην τιμήν καί εὐλογίαν νά Σᾶς ἒχωμεν ἀνάμεσά μας κατά τόν ἑορτασμόν αὐτῆς τῆς
σημαντικῆς ἐπετείου τῆς Ἑλληνορθοδόξου Παροικίας μας, ἀλλά καί τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως
Ἰταλίας, καί παρακαλοῦμεν ἀμφοτέρους νά μᾶς ἒχητε εἰς τάς προσευχάς Σας, πού τόσον ἀνάγκην
τάς ἒχομεν. Ὃπως καί εἰς τήν Καθέδραν τῆς Μητρός Ἐκκλησίας, ἒτσι καί εἰς τήν Καθέδραν τῆς
κατά τήν Ἰταλικήν Χερσόνησον καί τάς Νήσους αὐτῆς στρατηγικῆς Ἐπαρχίας αὐτῆς, τήν καί
Προεδρικήν συγχρόνως Καθέδραν τῆς Σεβασμιότητός Σας, εἲμεθα ὀλίγοι, ἀλλά, ὃπως ἒλεγε καί ὁ
ἀείμνηστος μέγας Πατριάρχης Ἀθηναγόρας διά τούς Ρωμηούς τῆς Πόλεως τῆς Κυρίας Θεοτόκου
καί Κωνσταντίνου τοῦ Μεγάλου, εἲμεθα ἀναρίθμητοι.
Παρακαλοῦμεν ὃπως διαβεβαιώσητε τήν Αὐτοῦ Θειοτάτην Παναγιότητα ὃτι φυλάττομεν
καλῶς τάς Θερμοπύλας τῆς Ἐκκλησίας καί τοῦ Γένους μας εἰς τήν Γαληνοτάτην, καθώς καί διά τάς
υἱϊκάς προσευχάς μας πρός ἀκώλυτον συνέχισιν ἐπί ἒτη πολλά, μέ ὑγείαν σωματικήν καί
πνευματικήν ἀδιάπτωτον, τῆς πολυτίμου, χρησίμου καί ὠφελίμου θυσιαστικῆς διακονίας καί
προσφορᾶς Αὐτῆς διά τό καλόν τῆς Ὀρθοδοξίας, τοῦ Γένους μας καί κάθε ἀνθρώπου καλῆς
θελήσεως. Τό ἲδιον εὐχόμεθα καί προσευχόμεθα διά τήν Σεβασμιότητά Σας εἰς τόν Ἀμπελῶνα τῆς
Μητρός Μεγάλης Ἐκκλησίας, τῆς ὁποίας ἐπίλεκτος, πεπειραμένος καί στρατηγικός Ἱεράρχης
τυγχάνει Αὓτη.
Εἰς πολλά ἒτη τιμιώτατε Δέσποτα καί σεβαστέ Πρόεδρέ μας!

ΟΜΙΛΙΑ

ΤΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑΣ κ. ΜΕΛΙΤΩΝΟΣ
ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΥ ΤΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΥ
ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΘΕΙΑΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΝ

ΕΝ Τῼ ΙΕΡῼ ΝΑῼ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΒΕΝΕΤΙΑΣ, ΕΠΙ Τῌ 450ῌ

ΕΠΕΤΗΡΙΔΕΙ ΑΠΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΣ ΑΥΤΟΥ
ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΟΡΘΟΔΟΞΟΝ ΛΑΤΡΕΙΑΝ
(Βενετία, 16 Ἰουνίου 2024)

ᾌσωμεν ᾆσμα εὐχαριστήριον καί ἑόρτιον Χριστῷ τῷ Θεῷ ἡμῶν, ἀδελφοί ἅγιοι Ποιμενάρχα τῆς Ἱερᾶς ταύτης Μητροπόλεως τοῦ Ἁγιωτάτου Ἀποστολικοῦ καί Πατριαρχικοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου κύριε Πολύκαρπε καί
βοηθέ παρ’ ἀυτῷ Ἐπίσκοπε
Κρατείας κύριε Γεώργιε∙
ἐξοχωτάτη ἐκπρόσωπε τῆς
ἐντίμου Ἑλληνικῆς
Κυβερνήσεως Πρέσβυς κυρία
Ἑλένη Σουρανῆ, μετά τῶν συνοδῶν
σας· Πρόεδρε τῆς ἱστορικῆς καί
εὐλογημένης Κοινότητος καί
Ἀδελφότητος ταύτης Δρ.
Δημήτριε Ζαφειρόπουλε·
Γραμματεῦ τοῦ ἐνταῦθα
λειτουργοῦντος ἐκ παλαιοῦ
Ἰνστιτούτου Βυζαντινῶν καί
Μεταβυζαντινῶν Σπουδῶν
κύριε Ἀναστάσιε Θεοφιλογιαννάκε∙ Ἐπίτιμε Πρόξενε τῆς Ἑλλάδος ἐν Βενετίᾳ κύριε
Βruno Bernardi∙ Ἐλλογιμώτατοι κυρίαι καί κύριοι Πανεπιστημιακοί καθηγηταί καί
διδάσκαλοι καί ἅπαντες οἱ προσελθόντες εἰς τήν ἑόρτιον λειτουργικήν ταύτην
σύναξιν∙ λαέ τοῦ Κυρίου περιούσιε, ζῶντες τε καί κεκοιμημένοι, οἱ ὁποῖοι ἐπί
τετρακόσια καί πεντήκοντα χρόνια, συνεχίζετε μίαν παράδοσιν, καθαγιασθεῖσαν
διά τῶν αἰώνων, ὡς ἄλλην θυσίαν εὔοσμον ὑπέρ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καί
ὑπέρ τοῦ ἡμετέρου Γένους. Ὡς γνωστόν, λόγῳ τῶν περισπασμῶν τῶν καιρῶν πολλοί
ἡμέτεροι, ἐκλεκτόν τμῆμα, κατέφυγεν εἰς τήν Γαληνοτάτην Βενετίαν. Οἱ χρόνοι
δίσεκτοι καί αὐχμηροί. Τό Γένος ἐν δουλείᾳ. Φόβος καί τρόμος ἐπέπεσε καί
διακατεῖχε τούς Ὀρθοδόξους Ρωμηούς τοῦ Βυζαντίου. Δεδιωγμένον τό ἡμέτερον
Γένος, κρίμασιν οἷς οἶδε Κύριος, μετέφερεν ἐνταῦθα, ἐν Βενετίᾳ, καί ὂχι μόνον,
ἀξίας ἀτιμήτους καί μνήμην καί μαρτυρίαν καί ζωήν.
ᾌσωμεν, λοιπόν, ᾆσμα μνήμης ζωῆς, τῷ ἐν ἀρχῇ ὄντι Λόγῳ τοῦ Θεοῦ, τῷ
σαρκί, κατά θείαν οἰκονομίαν, ἐλθόντι εἰς τόν κόσμον, κηρύξαντι ζωήν καί ἀλήθειαν
καί σωτηρίαν καί «σημείοις καί τέρασι» ἐμπράκτως βεβαιώσαντι, παθόντι καί
σταυρωθέντι, ἀναστάντι θεοπρεπῶς ἐκ νεκρῶν καί ἀναληφθέντι ἐν δόξῃ εἰς τούς

2

οὐρανούς, ὁ Ὁποῖος Κύριος, τῇ Χάριτι Αὐτοῦ, ἐδόξασε τό Γένος τῶν Ἑλλήνων καί τό
ἐστεφάνωσε ἐν ΚΠόλει, ἐν Ἑλλάδι καί ἐν ἁπάσῃ τῇ οἰκουμένῃ διά «ψυχῶν ζωσῶν»
καί διά «τεράτων καί σημείων» μεγάλων, ὡς τῶν Ναῶν τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας,
Εἰρήνης καί Δυνάμεως ἐν τῇ Πόλει ἐξ ἧς κατέφυγον τό πρῶτον θεοφόροι πατέρες,
λογάδες καί σοφοί, συνεχισταί συνεπεῖς τοῦ λαχόντος αὐτοῖς «κλήρου».

Ἰδιαιτέρως ᾄσωμεν αἶνον καί δόξαν τῷ Κυρίῳ τοῦ ἐλέους καί τῶν οἰκτιρμῶν καί
πάσης παρακλήσεως, τῷ δωρεοδότῃ Θεῷ, τῷ καταξιώσαντι, μεταξύ πολλῶν ἄλλων
«θαυμάτων» καί δωρεῶν, τήν ὀργάνωσιν ἀπ’ ἀρχῆς «ἑστίας Ἑλληνικῆς» ἐν Βενετίᾳ
καί τήν σύν τῷ χρόνῳ, πρό 450 ἀκριβῶς ἐτῶν, ἀποπεράτωσιν τοῦ Ἱεροῦ τούτου
Ναοῦ τοῦ «γενναίου μάρτυρος» Γεωργίου, τοῦ φημιζομένου ὡς τοῦ «καταφυγίου»
«τῶν Ἑλλήνων τῆς Βενετίας», ὁ ὁποῖος ἐδωροφόρησεν ἀληθῶς νίκας καί τρόπαια
καί συνεπορεύθη μετά τῶν Ὁμογενῶν Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν καθ’ ὅλην ταύτην τήν
μακράν καί νεφελώδη περίοδον ἐν τῷ σταδίῳ τῆς ἀθλήσεως ὑπέρ τῆς ἀμωμήτου
Ὀρθοδόξου Πίστεως καί τῆς ταυτότητος τοῦ Γένους καί διετήρησε τήν δᾶδα
ἀκοίμητον ἐν πίστει, ἐν ἐλπίδι, ἐν προσδοκίᾳ, ἐν μέσῳ πολλῶν συμπληγάδων, ἅς
γνωρίζει μόνον ὁ «ἐτάζων καρδίας καί νεφρούς» 1 Κύριος.
Ἀληθῶς, εὐχαριστοῦμεν τῷ Κυρίῳ τῆς δόξης, ὁ Παναγιώτατος Οἰκουμενικός
Πατριάρχης κ. Βαρθολομαῖος καί ἡ Μήτηρ Ἁγία τοῦ Χριστοῦ Μεγάλη Ἐκκλησία,
τούς ὁποίους ἔχω τό προνόμιον νά ἐκπροσωπῶ κατά τήν ἱστορικήν ταύτην στιγμήν
καί νά μεταφέρω πᾶσιν ὑμῖν τάς εὐχάς καί τήν εὐλογίαν καί τόν χαιρετισμόν των,
καί πάντες ἡμεῖς οἱ εἰς «τά τέλη τῶν αἰώνων» καταξιωθέντες φθάσαι τήν ὥραν
1 Ψαλμ. 7,10.

3

ταύτην τήν ἱεράν καί ἱστορικήν μνημοσύνης καί τιμῆς, διά τόν ἆθλον τόν ὁποῖον
ηὐδόκησε «τῷ θείῳ φέγγει» Αὐτοῦ νά διανύσωσιν οἱ ἀοίδιμοι Μητροπολῖται
Φιλαδελφείας ἀπό τοῦ κλεινοῦ Γαβριήλ τοῦ Σεβήρου μέχρι καί τοῦ «τερατουργοῦ»
Γερασίμου Ζυγούρα, οἱ πολλοί ἀνώνυμοι καί ἄγνωστοι, ἐπιφανεῖς καί ἀφανεῖς
Ἓλληνες τῆς Βενετίας, πάντες ὅμως πιστοί εἰς τήν ἀξίαν τοῦ Γένους τῆς Οἰκουμένης,
ἤτοι τοῦ Γένους τῶν Ρωμαίων καί Ἑλλήνων τῆς Κωνσταντινουπόλεως-Νέας Ρώμης.
Πάντες οἱ συντηρήσαντες τήν ἀξίαν κεκοιμημένοι πατέρες καί ἀδελφοί μας,
ὧν αἱ ψυχαί καί τά κατορθώματα «ἐν χερσί Θεοῦ ζῶντος», καί ἡμεῖς οἱ
περιλειπόμενοι συνεχίζοντες ἐν τῶ σταδίῳ τό κατά δύναμιν καί χάριν θείαν τόν
ἀγῶνα, συνελθόντες σήμερον «εὐφημοῦμεν» αὐτούς ὁμοῦ μετά Γεωργίου τοῦ
Μεγαλομάρτυρος ἐν τῷ πανσέπτῳ, μεγαλειώδει καί ἱστορικῷ τούτῳ Ναῷ του· τούς
ἀνευφημοῦμεν, διότι τροπαιοφόρως «τόν δρόμον ἐτέλεσαν, τήν πίστιν ἐτήρησαν
καί ἐδέξαντο ἐκ Θεοῦ τόν τῆς νίκης στέφανον». Πάντες δέ «ἐναντίοις ἀνάλωτοι»
ἀνήγειρον τό «μεγαλεῖον» τοῦτο, τόν Ἱερόν τοῦτον Ναόν, κατά τήν ρῆσιν Ἰωακείμ
τοῦ Γ΄, τό Φλαγγιανόν Ἑλληνομουσεῖον καί Φροντιστήριον τῶν Ἑλληνικῶν
Γραμμάτων, τό σημερινόν πράξει συνεχίζον τήν παράδοσιν ἐκείνων ὑπό τάς
ἐνεστώσας βεβαίως συνθήκας, Ἑλληνικόν Ἰνστιτοῦτον Βυζαντινῶν καί
Μεταβυζαντινῶν Σπουδῶν, τό ἐνταῦθα ἑδρεῦον καί ὑπό τήν προστασίαν τοῦ
Ἑλλληνικοῦ Κράτους τελοῦν. Ὡσαύτως, ἵδρυσεν ἡ Ἀδελφότης νοσοκομεῖον, «τό
Νοσοκομεῖον τῶν Πτωχῶν», διά τήν περίθαλψιν ἀπόρων Ρωμηῶν κατοίκων τῆς
Βενετίας καί ναυτικῶν καταπλεόντων εἰς τόν λιμένα αὐτῆς, τό ὁποῖον
ἐλειτούργησεν ἀπό τοῦ 1678 μέχρι τῶν ἀρχῶν τοῦ 20 οῦ αἰῶνος.
Κυρίως ὅμως διότι «ἐπί αἰῶνας πολλούς νύκτα καί ἡμέραν οὐκ ἐπαύσαντο
μετά δακρύων» πολλῶν ἀγωνιζόμενοι ὑπέρ τῆς διατηρήσεως διαχρονικῶς, εἰς τόν
αἰῶνα δηλαδή, τῶν ἐν τῆ καθ’ ἡμᾶς Ἀνατολῇ βιωμάτων καί γεγονότων, ἅτινα καί
ἐφύλαξαν ὡς "κόρην ὀφθαλμοῦ", χάρις εἰς τούς ἐνταῦθα πεμφθέντας καί
μεγαλουργήσαντας προκατόχους καί τῆς ταπεινότητός μου Μητροπολίτας
Φιλαδελφείας καί πολλούς λογάδας καί διδασκάλους, μεταξύ τῶν ὁποίων,
ἐπιτραπήτω ἡ ἀναφορἀ μόνον τοῦ ὀνόματος Βαρθολομαίου τοῦ Ἰμβρίου καί
Κουτλουμουσιανοῦ, τοῦ καί ἐντεῦθεν διελθόντος καί καταλιπόντος στίγματα
ἀνεξίτηλα ὄχι μόνον εἰς τόν παρόντα «αἰῶνα τόν ἀπατεῶνα», ἀλλά ἰδίως εἰς τήν
ἱστορικήν μνήμην ὡς προσφοράν καί θυσίαν εὐάρεστον Κυρίῳ καί πᾶσι τοῖς
Ὀρθοδόξοις διά τῆς ἐντεῦθεν ἀρξαμένης ὑπ’αὐτοῦ διορθώσεως τῶν λειτουργικῶν
βιβλίων τῆς Ἁγίας Ὀρθοδόξου κατ’ Ἀνατολάς Ἐκκλησίας.
Προσέτι, ἐκ τῆς χορείας τῶν Ρωμηῶν λογίων τῶν διαπρεψάντων ἐν Βενετίᾳ
ἀναφέρονται ἐνδεικτικῶς Μᾶρκος ὁ Μουσοῦρος, σπουδαῖος καθηγητής φιλόλογος
καί ἐκδότης τοῦ 16 ου αἰῶνος, Μάξιμος ὁ Μαργούνιος, κραταιός λόγιος, θεολόγος
καί διδάσκαλος, ὑπό τοῦ ὁποίου ἐδιδάχθη ἐν Βενετίᾳ τήν ἑλληνικήν, λατινικήν καί
ἰταλικήν ὡς καί τήν θεολογίαν ὁ μετέπειτα Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ἅγιος
Κύριλλος Λούκαρις (1572-1638). Εἰς τήν κοινοτικήν σχολήν Βενετίας ἐδίδαξεν,
ἐπίσης, Θεόφιλος ὁ Κορυδαλλεύς, εἰς τόν ὁποῖον ἀνετέθη ὑπό τοῦ
προμνημονευθέντος Πατριάρχου Κυρίλλου Λούκαρεως ἡ διεύθυνσις τῆς

4

Πατριαρχικῆς Ἀκαδημίας, ἥτις ἐπί τῆς διευθύνσεώς του ἐγνώρισεν ἄνθησιν,
λαβοῦσα πανεπιστημιακόν χαρακτῆρα διά τοῦ ἀναμορφωθέντος προγράμματος
σπουδῶν. Σημειωθήτω, τέλος, ὅτι τό πρῶτον ἔντυπον βιβλίον τοῦ περιφήμου ἐν
Βενετίᾳ Τυπογραφείου τοῦ Ἄλδου Μανουτίου, ἐν ἔτει 1494, εἶναι ἡ γραμματική τῆς
ἑλληνικῆς γλώσσης, ἔργον τοῦ ἐκ Κωνσταντινουπόλεως εἰς Ἰταλίαν καταφυγόντος
μετά τήν Ἅλωσιν λογίου Κωνσταντίνου Λάσκαρι. Ἐν τῷ αὐτῷ πλαισίῳ ἄς μή
λησμονῆται ὅτι ἡ Βενετία ἀπετέλει τό κέντρον τῆς ἑλληνικῆς ἐκδοτικῆς παραγωγῆς,
ἔνθα ἐμεγαλούργησαν τά τυπογραφεῖα Ἑλλήνων, ὡς τῶν Ἠπειρωτῶν Νικολάου
Γλυκύ (17 ος αἰ.), Νικολάου Σάρου (τέλη 17 ου αἰ.) καί Δημητρίου Θεοδοσίου (18 ος αἰ.).
Ὅμως, οἱ ἐν Βενετίᾳ διαβιοῦντες Ἕλληνες δέν ἐλησμόνησαν τήν χειμαζομένην
πατρῴαν γῆν. Δείγματος χάριν, ἀναφέρονται ἐν ἐπαίνοις οἱ εὔποροι ἔμποροι
ἀδελφοί Μουρούτση, οἱ ὁποῖοι, τόν 18 ον αἰῶνα, ἵδρυσαν εἰς Ἰωάννινα περίφημον
ἀνωτέραν σχολήν, τήν διεύθυνσιν τῆς ὁποίας ἀνέθεντο εἰς τόν πολύν Εὐγένιον
Βούλγαριν.

***

Ἀδελφοί μου,
Ἡ ἱστορία ἡ θύραθεν εἶναι μία περιπέτεια, ἔκθεσις ἁπλῶν γεγονότων
συμβαινόντων καθ’ ἡμέραν ἐν τῇ πορείᾳ τῆς ἀνθρωπότητος. Ἐξ ἑτέρου, ἡ
ἐκκλησιαστική ἱστορία δέν εἶναι ἁπλῶς ἀναφορά γεγονότων, ἐνίοτε ὄχι
ἀντικειμενικῶς, καί παράδοσις εἰς τόν ἅπαντα χρόνον. Εἶναι ἐν τῇ πραγματικότητι
γνόφος, ἔλεος, χάρις, μυστήριον, ζωή, σωτηρία.
Ἐπιχειρῶν, ὡς ἐκ τούτου, κανείς, νά ὁμιλήσῃ περί ἱστορικῆς τινος
ἐπετείου, καί μάλιστα ἱστάμενος ἐν τόπῳ ὅπου βέβηλοι πόδες οὐκ ἐπάτησαν καί
χεῖρες χοϊκαί οὐκ ἐψηλάφησαν, καταλαμβάνεται ὑπό δέους πρός σύλληψιν
γεγονότων καί μαρτυρίαν τῶν ὅσων ὁ χρόνος καί ὁ τόπος, ἡ ἱστορική ἐν τῇ
Γαληνοτάτῃ Βενετίᾳ Ἑλληνική παροικία, εἰργάσαντο ὡς μαρτυρίαν 450 ἐτῶν ζωῆς
τοῦ Ναοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἀδελφότητος τοῦ Ἁγίου Νικολάου καί Κοινότητος τοῦ
Ἁγίου Γεωργίου τῶν ἐν Βενετίᾳ Ὀρθοδόξων Ἑλλήνων.
Πολλῷ μᾶλλον νά ἐκθέσῃ ὁ πένης ὄχι μόνον τοῦ λόγου, ἀλλά καί τῆς
ἱστορίας, ἐνώπιον τῆς ὁμηγύρεώς σας ταπεινῶς ἱστάμενος ἐλάχιστος Ἱεράρχης τῆς
Μητρός Ἐκκλησίας, πεμφθείς εἰς πανηγυρισμόν μαζί σας ἐπετείου σεπτῆς καί
ἱστορικῆς. Τί θά ἠδυνάμην νά προσθέσω ὁ ἐλάχιστος καί μόνον κατά χάριν Θεοῦ
διάδοχος κλεινῶν προκατόχων μου Μητροπολιτῶν Φιλαδελφείας, διακονησάντων
ἐνταῦθα; Ἰδίως πῶς νά ὁμιλήσῃ καί τί νά εἴπῃ εἷς Ἴμβριος τήν καταγωγήν
ἀδελφός μιμνησκόμενος τῆς σοφίας τῶν λόγων ἀπό τοῦ βήματος τούτου τοῦ ἱεροῦ
Βαρθολομαίου τοῦ Ἰμβρίου; Ἀσφαλῶς ἡ σιγή θά ἦτο προτιμωτέρα καί
ἐπιβαλλομένη. Ἡ σιωπηλή δέησις θά ἤρκει. Ὅμως ἡ τιμωμένη ἐπέτειος ἐπιβάλλει
ὀλίγους λόγους εὐχαριστίας καί ἐγκωμίων. Εὐχαριστίαν ἀναγνωρίσεως καί
ἐγκώμιον ἀρετῆς.
Ἱστάμεθα, λοιπόν, ἅπαντες ἐν τόπῳ ἁγίῳ καί ἐν χρόνῳ ἀπεράντῳ,
ἱερουργοῦντες τό ἐνταῦθα «γεώργιον» τοῦ κάλλους καί τῆς εὐπρεπείας, τό

5

«στεφάνοις τῆς νίκης διαπρέψαν εἰς αἰῶνας». Καί τό ἱερουργοῦμεν τιμῶντες καί
μιμνησκόμενοι τῶν σήμερον τιμωμένων Ἁγίων Πατέρων τῆς Α΄ ἐν Νικαίᾳ τῆς
Βιθυνίας Οἰκουμενικῆς Συνόδου, μεταξύ τῶν ὁποίων διακρίνονται αἱ ἱεραί μορφαί
τῶν Κωνσταντινουπόλεως Ἀλεξάνδρου, Ἀντιοχείας Εὐσταθίου, Ἀλεξανδρείας
Ἀλεξάνδρου, Κορδούης Ὁσίου, Τριμυθοῦντος Σπυρίδωνος, Φιλαδελφείας
Ἑτοιμασίου, Μύρων Νικολάου καί τοῦ μετέπειτα Ἀλεξανδρείας Διακόνου
Ἀθανασίου τοῦ Μεγάλου.
Ἱερουργοῦμεν τό «γεώργιον» τῶν πολλῶν ἡμετέρων ἐν Βενετίᾳ, οἱ ὁποῖοι
ὑπέρ τῶν πέντε αἰώνων «τῷ τῆς πίστεως θώρακι καί ἀσπίδι τῆς χάριτος καί
Σταυροῦ τῷ δόρατι», ὡς ἄλλοι «ἀστέρες πολύφωτοι», ὥσπερ «ἥλιος λάμψαντες»
ἐν νυξί ἀσελήνοις καί οἴστροις ἀγώνων εὐκλεῶν θυσίας καί κενώσεως, κατώρθωσαν
ὄχι μόνον νά διατηρήσουν, ἀλλά καί νά διαφυλάξουν, νά συντηρήσουν καί νά
παραδώσουν τήν ἥν ἠροτρίωσαν καί ἐκαλλιέργησαν «κεχερσωμένην γῆν», ὅταν
ἐπέστη ὁ ταχθείς ὑπό τοῦ Κυρίου χρόνος, ἀμόλυντον, ὡς «πολύτιμον μαργαρίτην»
καί «λίθον αὐγάζοντα», «στεφηφόρον καί ἀκμαιοτάτην», τήν γῆν τήν Ὀρθόδοξον
καί Ρωμαίηκην, ἐν τῇ ὁποίᾳ ζῶμεν καί κινούμεθα καί τιθέμεθα «λιθάρια», ἁπλᾶ καἰ
ἀνάξια ἴσως τῆς πατρογονικῆς κληρουχίας, εἰσερχόμενοι εἰς τόν κόπον καί τόν
γνόφον ἐκείνων, ἵνα τό «κράτιστον ὄνομα καί πρᾶγμα» συνεχίσωμεν κραταιοῦντες
τό ἐφ’ ἡμῖν. Δηλαδή, τήν Ἁγίαν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν, ἧς ἡγούμενος καί προστάτης
τυγχάνει δι’ ἀποφάσεων Ἁγίων καί Οἰκουμενικῶν Συνόδων καί διά μαρτυρίας καί
μαρτυρικῆς προσφορᾶς, ἀείποτε καταξιωμένης καί δεδοξασμένης, ὁ Οἰκουμενικός
Θρόνος∙ καί τό «καύχημα καί τήν ὑπερηφάνειαν, τό σέμνωμα καί τόν πολιτισμόν τῆς
οἰκουμένης», τό ἡμέτερον Γένος, διά νά ἐπαναλάβω τό ἀπόφθεγμα Βαρθολομαίου
τοῦ Κουτλουμουσιανοῦ πρός τόν τότε Κυβερνήτην τῆς Ἑλλάδος Ἰωάννην
Καποδίστριαν.

***
Σεβασμιώτατε, Πατέρες, Ἐξοχωτάτη καί ἀδελφοί,
Ἡ Κοινότης τῶν ἐν Βενετίᾳ Ὀρθοδόξων Ἑλλήνων εἶναι ἡ πρώτη τῶν ἐν τῇ
Διασπορᾷ Ἐκκλησιῶν, ἡ ὁποία συνήθροισε περί αὐτήν τά συντρίμματα τῆς Ἁλώσεως
καί διῳκεῖτό ποτε ὑπό τῶν Μητροπολιτῶν Φιλαδελφείας˙ ὑπῆρξεν οἱονεί
Σταυροπήγιον τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου αὐτοδιοίκητον ὑπό τήν «ψιλήν
προστασίαν» ἀπό τοῦ ἔτους 1901 καί ἑξῆς τοῦ Βασιλέως τῶν Ἑλλήνων καί ἐν
συνεχείᾳ τῆς Ἑλληνικῆς Πολιτείας «διά πᾶν ἐνδεχόμενον ἐν τῷ μέλλοντι…» 2 .
Θά ἠδύνατο δέ νά λεχθῇ ἐπιγραμματικῶς ὅτι ἡ Ἀδελφότης αὕτη τοῦ Ἁγίου
Γεωργίου τῆς Βενετίας «ζωηρά ἐπί αἰῶνας ἐξεδήλωσε φρονήματα τιμιώτερα
χρυσοῦ καί πολυτίμων λίθων, εὐσεβείας ὀρθοδόξου, φιλογενείας ἁγνῆς,
ἀφοσιώσεως ἐνθουσιώδους πρός τήν Ἐκκλησίαν καί τό Γένος, ἀδιασείστου ἐμμονῆς
εἰς τήν πατρῴαν θρησκείαν, γλῶσσαν, ἤθη, ἔθιμα καί ἐκκλησιαστικάς καί
ὁμογενειακάς παραδόσεις» .

2 Κῶδ. Β´ 55, § 15, 18 Αὐγούστου 1907, σελ. 810-812.

6

Ἡ ἱστορική ὁδοιπορία τῆς Κοινότητος ἐν στενῷ δεσμῷ καί ἐξαρτήσει ἀπό
τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί ἡ εὐρυτέρα προσφορά καί ἐκπαίδευσις τῶν
ἑκάστοτε βλαστῶν καί μελῶν τῆς Κοινότητος μέ «τά ἀκραιφνῆ Ὀρθόδοξα Βυζαντινά
νάματα», ἐξόχως τιμοῦν τήν ἱεράν μνήμην τῶν πατέρων καί προπατόρων σας, ὧν
εὐλαβῶς καί σήμερον ἀκολουθεῖτε, Σεβασμιώτατε καί μέλη τῆς Κοινότητος, τήν
ἐρίτιμον κληροδοσίαν, ἐφ’ ᾧ καί ἀπονέμεται πᾶσιν ὑμῖν ὁ δίκαιος ἔπαινος καί ἡ
εὐαρέσκεια καί ἡ ἱκανοποίησις καί τῆς Μητρός Ἐκκλησίας καί τοῦ σεπτοῦ
Προκαθημένου αὐτῆς, πέποιθα δέ καί τῆς ἐντίμου Ἑλληνικῆς Πολιτείας καί
Κυβερνήσεως τῆς ἐκπροσωπουμένης κατά τήν σεμνήν, κατανυκτικήν καί φόρου
τιμῆς ἐκδηλωτικήν ἐπέτειον ταύτην ὑπό ἐπιλέκτων ἐκπροσώπων.

***

Θά ἦτο ὅμως ἀσφαλῶς παράλειψις, ἐάν δέν ἔκανε ἀναφοράν ὁ ὁμιλῶν εἰς
τόν καί ἐνταῦθα διακονήσαντα καί καταλιπόντα στίγματα ἰδιαίτερα κλεινόν
διδάσκαλον τοῦ Γένους Βαρθολομαῖον τόν Κουτλουμουσιανόν, τόν ἐξ Ἴμβρου
ἕλκοντα τήν καταγωγήν καί τήν μικράν καί ἄσημον ταύτην νῆσον μεγαλύναντα καί
καταξιώσαντα ἱστορικῶς καί πνευματικῶς, καί ὁ ὁποῖος προσκληθείς τήν δεκαετίαν
τοῦ 1830 ὑπό τῆς ἡμετέρας Κοινότητος ὡς «πνευματικός προϊστάμενος καί
ἱεροκῆρυξ καί διδάσκαλος ἐν τῷ τοῦ ἀοιδίμου Φλαγγίνη Ἑλληνομουσείῳ»
ἐπετέλεσεν ἀληθῶς ἔργον καταξιῶσαν καί ἀναδεῖξαν τήν μακράν προσφοράν τῆς
Ἀδελφότητος.
Συγχρόνως ἐδῶ ὁ ἀοίδιμος ἱερός Βαρθολομαῖος ἄρχεται καί διορθῶν καί
δημοσιεύων τάς ἐκκλησιαστικάς βίβλους, γεγονός ὅπερ μοναδικόν καί ἰδιαιτέρας
σημασίας. Σημειοῦται ἐν τοῖς δέλτοις τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἡ ἀπόφανσις
τοῦ Πατριάρχου Γρηγορίου τοῦ ΣΤ΄: «Ἔπειτα τίς ἀγνοεῖ τάς Γραμματικάς, τά
Ὠρολόγια, τάς Συνόψεις, τά Προσευχητάρια καί λοιπά ὅσα κατά καιρούς
ἐδημοσίευσε καί πρό πάντων τόν ἆθλον τῶν 12 μηναίων, ἔργον ἠράκλειον ἀληθῶς
καί μόνον τῆς ἐκείνου φιλοπονίας ἀντάξιον».
***

Τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον ἀπ’ ἀρχῆς καί ἐπί δεκαεπτά καί πλέον αἰῶνας
μεμαρτυρημένως καί ἀποδεδειγμένως βιωματικῶς καί ἐμπειρικῶς εἶναι τό Κέντρον
τῆς Ὀρθοδοξίας, ἡ σωστική Κιβωτός τοῦ εὐσεβοῦς Γένους μας, ἡ μήτρα τῶν
Ἑλληνικῶν Γραμμάτων καί τῆς ἡμετέρας παιδείας, τήν ὁποίαν διέσωσεν ἀνά τήν
δαιδαλώδη πορείαν τῆς ἱστορίας καί τῶν ἀνθρωπείων πραγμάτων. Καί τό ἐπέτυχε
καί τό ἐπιτυγχάνει μόνον Θείᾳ Χάριτι καί εὐδοκίᾳ καί εὐλογίαις τοῦ «κάποιου
Ἀοράτου πού κάνει κουμάντο καί ὁδηγεῖ τά πάντα εἰς ἀγαθόν τέλος». Ὁ
Οἰκουμενικός Θρόνος ὁμιλῶν, κυρίως ὅμως «σιωπῶν διατυπώνει», διασώζει «τά
ἄρρητα» 3 .
Ὁ Πατριάρχης Ἰωακείμ ὁ Γ΄ γράφων πρός τόν μακαριστόν Λεωνίδα
Γιαννιώτην, Πρόεδρον τότε τῆς Ἐπιτροπῆς τῆς ἐν Βενετίᾳ Ἑλληνικῆς Ὀρθοδόξου
Κοινότητος, ἀπό τοῦ Κέντρου τῆς Ὀρθοδοξίας, ἐχαρακτήριζε τό ἱερόν σκήνωμα
3 Ἀρχιμ. Βασιλείου Γοντικάκη, Ἀποτυπώματα, ἔκδ. Ἱ. Μονή Ἰβήρων, σελ. 146.

7

τοῦτον «στῦλον τῆς Ἑλληνικῆς παιδείας τήν δουλείαν τοῦ Γένους ἀνακουφίσαντα».
Καί προσθέτει ὁ ὁμιλῶν Κέντρον τῆς Ὀρθοδοξίας τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον,
στύλος τῆς ἡμετέρας παιδείας καί σωστική τοῦ «δράματος τοῦ Γένους», ἡ
Ἀδελφότης τῆς Βενετίας, ὡς γράφει Βαρθολομαῖος Κουτλουμουσιανός πρός τόν
γνωστόν Ἀνδρέαν Μουστοξύδην καί τόν σύγχρονον καί φίλον του Ὅσιον Νικόδημον
τόν Ἁγιορείτην.
Ἄξιον καί δίκαιον, λοιπόν, κατά τήν παροῦσαν ἱστορικήν στιγμήν, ὅσιον καί
ἐπιβεβλημένον εἶναι νά μή «ἀφήσουμε στήν σιωπή τούς ἥρωες τῆς ἀρετῆς» 4 . Τήν
ἀρετήν τῶν προπατόρων καί πατέρων τῆς Κοινότητος, τῶν ἐκ Βυζαντίου
καταφυγόντων ἐνταῦθα καί καταστάντων γηγενῶν πολιτῶν ὄχι μόνον τῆς
Γαληνοτάτης, ἀλλά τοῦ Γένους ὁλοκλήρου.
Ἄλλωστε, κατά τήν Πατερικήν ρῆσιν, «ἀγάπην δείκνυσι τό ἐγκωμιάζειν» καί
«ἡ ἀγάπη συγκροτεῖ τήν ἀρετήν» 5 . Οἱ ἐν Βενετίᾳ Ρωμηοί διαχρονικά αὐτῆς τῆς
ἀρετῆς ἐγένοντο ἐρασταί καί ἀπέδειξαν ὅτι «σκληρά ἡ ἀρετή ἀλλά μέγας ὁ μισθός»,
διότι «ἀρχή καί τέλος τῆς ἀρετῆς ἡ ἀγάπη∙ ταύτην ἔχει ρίζαν, ταύτην ὑπόθεσιν,
ταύτην μαρτυρίαν» 6 . Ἀκόμη, ἐπί μακρούς αἰῶνας δουλείας καί ἐλευθερίας ἐν ᾗ
«Χριστός ἡμᾶς ἠλευθέρωσε» 7 , «νύκτα καί ἡμέραν οὐκ ἐπαύσατο (ἡ Κοινότης αὕτη)
μετά δακρύων νουθετοῦσα» 8 καί στηρίζουσα τήν ἰκμάδα τοῦ Γένους καί
μεταδίδουσα πολυμερῶς καί πολυτρόπως τά ἐπιχειρηθέντα ὑπό τινων ἵνα
σβυσθῶσι πολλά φῶτα καί τήν κληρονομίαν μας.
Σήμερον, ἐγκωμιάζοντες, παρατιθέμεθα τήν Κοινότητα τῶν Ὀρθοδόξων
Ἑλλήνων τῆς Βενετίας καί τό Ἑλληνικόν Ἰνστιτοῦτον Βυζαντινῶν καί Μεταβυζαντινῶν
Σπουδῶν καί τήν ἐφεξῆς πορείαν των τῇ πρεσβείᾳ τοῦ Μεγάλου προστάτου της
Τροπαιοφόρου Ἁγίου καί «τῷ λόγῳ τῆς Χάριτος τοῦ Κυρίου, τῷ δυναμένῳ
ἐποικοδομῆσαι» 9 , εἰς διακονίαν τῆς «βουλῆς τοῦ Θεοῦ»
Ταῦτα λαλῶ, ὁ ταπεινός διάδοχος τῶν ἐνταῦθα ἀκμασάντων πολιῶν
Μητροπολιτῶν Φιλαδελφείας ἀπό τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί τοῦ σεπτοῦ
Προκαθημένου του καί εὔχομαι νά ἔχετε πάντοτε οἱ ἐνταῦθα διακονοῦντες
ἀδελφοί καί πατέρες, μέ ἐπί κεφαλῆς τήν Σεβασμιότητά σου, ἅγιε Ἰταλίας, τήν
χαράν πεπληρωμένην καί νά δοκιμάζετε «στό σύντομο ταξίδι τῆς ζωῆς», τήν
«αἰωνιότητα τῆς ἀγάπης» 10 , τῆς ἀρετῆς, τῆς διακονίας, τῆς προσφορᾶς πρός τά
ἡμέτερα ὅσια καί ἱερά. Ἀμήν.