Ενώ πολλές περιοχές ερίζουν για την καταγωγή του καλόγηρου Σαμουήλ, που ανατίναξε το Κούγκι, οι ερευνητές εξακολουθούν να διχογνωμούν για το θέμα αυτό.

Ο καλόγερος Σαμουήλ είναι ένας θρύλος. Τίποτε περισσότερο, τίποτε λιγότερο.

Και αυτό, γιατί, χάριν της ελευθερίας, ξεπέρασε τον εαυτό του, τις δυνάμεις του, τις δυνατότητές του και με την αυτοθυσία του έδειξε το δρόμο στις επόμενες γενιές.

Αν και ήταν πολιορκημένος, δεν καταδέχτηκε να σκλαβωθεί.

Ωστόσο οι ιστορικοί δεν έχουν καταλήξει σε τελικό συμπέρασμα ως προς τον τόπο, που γεννήθηκε, αφού δεν σώζονται ακριβείς πηγές.

Κάποιοι τονίζουν ότι κατάγονταν από χωριό κοντά στην Παραμυθιά.

Στο μεταξύ οι κάτοικοι του θεσπρωτικού χωριού Κρυονέρι (παλαιά Λίμποβο) Φιλιατών, θεωρούν βέβαιο ότι ο καλόγερος Σαμουήλ κατάγονταν από το χωριό τους. Μάλιστα η Αδελφότητα του χωριού έχει το όνομά του.

Το 1967 οι κάτοικοι ανέθεσαν στη γλύπτρια Λουκία Γεωργαντή να φιλοτεχνήσει την προτομή του, στην οποία αναγράφεται: “ΣΑΜΟΥΗΛ ΚΑΛΟΓΗΡΟΣ ΕΘΝΟΜΑΡΤΥΡΙ ΚΟΥΓΚΙΟΥ ΓΕΝΕΤΕΙΡΑ ΤΟΥ ΚΡΥΟΝΕΡΙΟΝ (ΛΙΜΠΟΒΟΝ) ΦΙΛΙΑΤΩΝ ΑΡΩΓΗ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ ΘΕΣΠΡΩΤΙΚΟΥΛΑΟΥ ΤΗΝΔΕ ΤΗΝ ΠΡΟΤΟΜΗΝ ΤΙΜΗ ΕΝΕΚΕΝ ΕΙΣ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟΝ ΑΙΩΝΙΟΝ ΕΥΓΝΩΜΟΝΩΣ ΕΝΕΘΕΤΟ ΕΤΕΙ 1967”.

Τον διεκδικεί και η Στενή Εύβοιας. Οι Στενιώτες υποστηρίζουν ότι γεννήθηκε στο χωριό τους και μάλιστα προσδιορίζουν ότι ήταν γιος του Χριστόδουλου Δημάκου.

Ο Γουναρόπουλος στην “Ιστορία της νήσου Ευβοίας”, αναφέρει σχετικά: “Ούτος εγεννήθη περί το 1768 εν Στενή του Δήμου Διρφύων, εσπούδασεν εν ταις μοναίς του Αγίου Δημητρίου και Αγίας Παρασκευής και ύστερον εχειροτονήθη εν τη πράξει ιερομόναχος παρά του επισκόπου Χαλκίδος Ιερόθεου”.

Ακόμη ως τόπος καταγωγής του εικάζεται και η Β. Ήπειρος.

Παλαιοί και νέοι ιστορικοί συμφωνούν για την ανεκτίμητη προσφορά του Σαμουήλ στον αγώνα ενάντια σε κάθε μορφής τυραννίας, που τον ανέδειξε σε πανευρωπαϊκό σύμβολο, αλλά ο καθένας εκφράζει τη δική του γνώμη και εκδοχή για την καταγωγή του.

Αυτό, που έχει μεγάλη σημασία είναι ότι κατά την τελευταία πολιορκία του Σουλίου (1800-1803) διακρίθηκε για την ευστροφία του και την παλικαριά του, προσφέροντας με πολλούς τρόπους τις πολύτιμες υπηρεσίες του, ακόμα και συμμετέχοντας ο ίδιος στις μάχες κατά των Τουρκαλβανών, με αποτέλεσμα να τον θεωρεί ο Αλή πασάς ως τον μεγαλύτερο εχθρό του.

Τελικά θυσίασε και την ίδια τη ζωή του, καθώς ήταν μια ψυχή, που δεν πρόδωσε, ούτε φυσικά, ούτε ηθικά, τους ατίμητους θησαυρούς της παράδοσης και απέρριψε τα ανταλλάγματα του συμβιβασμού.

***

Κατά τον Αραβαντινό, ο καλόγηρος Σαμουήλ του Σουλίου είχε το κοσμικό όνομα Σταύρος Θεμελής και καταγόταν από ένα χωριό κοντά στην Παραμυθιά.

Νεαρός ακόμα υπήρξε μαθητής του μάρτυρα Κοσμά του Αιτωλού, «και από τούτου εδιδάχθη τα στοιχειώδη γράμματα, αλλά το σπουδαιότερον εκ των λόγων και των έργων του ενθουσιώδους εκείνου κήρυκα της Χριστανικής αλήθειας, ήντλησε πολύτιμα κεφάλαια εθελοθυσίας και αφοσιώσεως εις την πίστιν και την πατρίδα.

Εις το Σούλι εφανίσθη ημέραν τινά εν αρχήν των σουλιώτικων κατά του Αλή αγώνων κι έμενε μονάζων εν τινί σπηλαίω του Κούγκι, περιερχόμενος δε τας πέριξ κώμας και συλλέγων συνδρομάς ανήγειρε κατ’ αρχάς μεν τον ναΐσκο της Αγίας Παρασκευής, βραδύτερον δε και το μικρόν φρούριον· αμφότερα δε ταύτα έκτισεν ο Σαμουήλ διαρκούσης της εκστρατείας του Αλή κατά Τζωρτζήμ Πασά της Ανδριανουπόλεως.

Συνείθιζε δ’ εν τοις κηρύγμασι να παρενθέτη συνεχώς τας λέξεις «η τελευταία κρίσις», εντεύθεν δε επωνομάσθη και «Σαμουήλ, τελευταία κρίσις».

Το αυστηρόν του βίου του δεν εβράδυνε να ελκύση τον σεβασμό πάντων των Σουλιωτών· κατατρεχομένων δε τούτων υπό πολλών προς αλλήλους διενέξεων ο Σαμουήλ εχρησιμοποίει την επιρροήν του παρ’ αυτοίς συμβιβάζων τα διεστώτα· αλλά και πολέμαρχος εκ των αρίστων ανεδείχθη ο Σαμουήλ, το δε τέλος αυτού περιβαλόν διά της αίγλης του μαρτυρίου την πολιάν κεφαλήν του επισφράγισε βίον έμπλεου πατριωτισμού και θρησκευτικής αφοσιώσεως και ανέδειξε τούτον ένα των εθνικών ημών μαρτύρων».

Ο Φίνλευ θεωρεί ότι ο Σαμουήλ είχε αφιερώσει τη ζωή του στον πόλεμο εναντίον των Μουσουλμάνων, κι αυτός ήταν ο βασικός λόγος που τον έφερε κοντά στους Σουλιώτες: «Ο ήρως του Σουλίου υπήρξεν εις ιερεύς καλούμενος Σαμουήλ, όστις είχε λάβει το παράδοξον παρωνύμιον η «Τελευταία Κρίσις”.

Οι Σουλιώται, καίτοι εν γένει θεωρούντες μεθ’ υποψίαν πάντα ξένον, εδέχθησαν τον Σαμουήλ, όταν το πρώτον ήλθε παρ’ αυτοίς ως μυστηριώδης ξένος, μετά σεβασμού και δέους.

Η θρησκευτική ζέσις ήτο η δεσπόζουσα ώθησις της ψυχής του.

Η αρετή του ως ανδρός, η ανδρεία του ως στρατιώτου, η φρόνησις του εις παν αφορών το συμφέρον της κοινότητος και η άκρα αυταπάρνησίς του από παντός ιδιοτελούς σκοπού, τον έκαμαν ν’ αναγνωρισθεί γενικώς από τους πολεμιστές πάσης φάρας».

Ο Περραιβός αναφέρει ότι ο Σαμουήλ ήταν σχεδόν αγράμματος, πιθανότατα όμως γνώριζε στοιχειώδη γραφή κι ανάγνωση, εφόσον λειτουργούσε και ως παπάς στη σουλιώτικη κοινότητα: «Ούτε του ονόματός του την ορθογραφία εγίγνωσκε· εθαύμασα όμως ιδών και ακούσας αυτόν εξηγούντα εις απλήν φράσιν εκκλησιαστικά συγγράμματα, και μάλιστα τας προφητείας».

Σύμφωνα με όσα γράφει ο Περραιβός, ο παπα – Σαμουήλ εμφανίζεται στο Σούλι ως αδιάλλακτος πολέμιος των μουσουλμάνων και του πασά: «Κατάς τας δεινάς ταύτας περιστάσεις συνετέσεν ουκ ολίγον και Ιερομόναχος τις Σαμουήλ, τούνομα, καταγόμενος εκ των περιχώρων της Παραμυθίας, προς τον οποίο επρόσφεραν σέβας, και υπακοήν οι Σουλλιώται· πολλάκις παρετάττετο ο ίδιος προσωπικώς, και εμάχετο ανδρείως, ώστε το παράδειγμα του ενθουσίαζεν άπαντας· τους εδίδασκε καθ’ εκάστην τα προς την πατρίδα χρέη, τους εσυμβούλευε να μη δέχωνται διόλου συνομιλίας, σχέσεις και υποσχέσεις του Πασά”.

***

Όπως και νάχει ο καλόγερος Σαμουήλ τόσους αιώνες πίσω, άφησε ως παρακαταθήκη τον τρόπο που αρμόζει στους νεοέλληνες να ζούμε: “Ελεύθεροι”. Χωρίς να εκμαυλίζονται και να εξαχρειώνονται οι συνειδήσεις μας. Χωρίς να είμαστε άβουλα όντα, που μας σέρνουν σε μια δουλεία βασανιστική.