H 8η ημέρα του Σεπτεμβρίου ανακηρύχθηκε Διεθνής Ημέρα για την Εξάλειψη του Αναλφαβητισμού (International Literacy Day) από την UNESCO στις 17 Νοεμβρίου 1965. Εορτάστηκε για πρώτη φορά το 1966. Σκοπός της είναι να αναδείξει τη σημασία της καταπολέμησης του αναλφαβητισμού για τα άτομα, τις κοινότητες και τις κοινωνίες. Με αφορμή αυτήν την ημέρα διοργανώνονται εορτασμοί ανά τον κόσμο.
Ο αναλφαβητισμός είναι ένα πολυσύνθετο πρόβλημα, κοινωνικό, πολιτικό, πολιτισμικό, οικονομικό. Η UNESCO ξεχωρίζει δύο κατηγορίες αναλφαβητισμού. Οργανικά αναλφάβητος είναι ο άνθρωπος που δεν μπορεί να διαβάσει, να γράψει και να αριθμήσει σε οποιαδήποτε γλώσσα. Ο λειτουργικά αναλφάβητος είναι αυτός που διδάχτηκε γραφή και ανάγνωση, αλλά στη συνέχεια δεν καλλιέργησε αυτές τις γνώσεις, με αποτέλεσμα να μη είναι σε θέση να τις εφαρμόσει. Το τελευταίο αυτό είδος αναλφαβητισμού είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό καθώς είναι δύσκολο να καταγραφεί.
Εκτιμάται ότι 781 εκατομμύρια ενήλικοι ζουν χωρίς βασικές ικανότητας αλφαβητισμού, από τα οποίους τα 2/3 είναι γυναίκες. Επίσης, περίπου 103 εκατομμύρια παιδιά δεν έχουν πρόσβαση σε σχολείο και, έτσι, δε μαθαίνουν να διαβάζουν, να γράφουν ή να μετρούν.
Σύμφωνα με την UNESCO η Νότια και η Δυτική Ασία έχουν το χαμηλότερο περιφερειακό ποσοστό αλφαβητισμού (58.6%) και ακολουθούνται από την υποσαχάρια Αφρική (59.7%) και τα αραβικά κράτη (62.7%). Οι χώρες με το χαμηλότερο ποσοστό αλφαβητισμού είναι η Μπουρκίνα Φάσο (12.8%), ο Νίγηρας (14.4%) και το Μαλί (19%). Φαίνεται μια ξεκάθαρη σχέση ανάμεσα στον αναλφαβητισμό και τις χώρες με οξύ πρόβλημα φτώχειας, καθώς και τον αναλφαβητισμό και προκαταλήψεων εις βάρος των γυναικών.
Στην Ελλάδα αναλφάβητος θεωρείται όποιος δεν έχει ολοκληρώσει τις σπουδές του στο εξατάξιο δημοτικό σχολείο, ενώ άλλες χώρες για να χαρακτηρίσουν κάποιον εγγράμματο αρκούνται στη γνώση γραφής και ανάγνωσης. Στην Ελλάδα, το ποσοστό των εγγράμματων ενηλίκων φθάνει το 91% του πληθυσμού (94% άνδρες και 88% γυναίκες), ποσοστό ιδιαίτερα χαμηλό για μια χώρα – μέλος της Ε.Ε. (560 χιλιάδες Ελληνίδες δεν έχουν τελειώσει το δημοτικό). Αντίθετα, το ποσοστό των εγγράμματων ανηλίκων ως 15 ετών κινείται σε πολύ υψηλά επίπεδα (99,5% στο σύνολο – 99,4% στους άνδρες και 99,5% στις γυναίκες).
Ο αλφαβητισμός δεν είναι μόνο ένα θετικό αποτέλεσμα της ανάπτυξης αλλά είναι επίσης ένας μοχλός για την επίτευξη περαιτέρω κοινωνικής προόδου.
Αποδεικνύεται έτσι ότι ο αναλφαβητισμός αποτελεί μια μάστιγα που διαρκώς αναπαράγεται με νέες μορφές πλήττοντας όχι μόνο τις φτωχές αλλά και τις ανεπτυγμένες χώρες. Η εγκατάλειψη του σχολείου είναι μια από τις πιο επώδυνες μορφές που παίρνει η ανισότητα, η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός.
«Η εξάλειψη του αναλφαβητισμού ξεκλειδώνει τη δυνατότητα του ατόμου να οραματιστεί και να δημιουργήσει ένα περισσότερο υποσχόμενο μέλλον. Ανοίγει το δρόμο για περισσότερη δικαιοσύνη, ισότητα και πρόοδο. Μπορεί να βοηθήσει τις κοινωνίες να επουλώσουν τις πληγές τους, να προχωρήσουν τις πολιτικές διεργασίες και να συμβάλουν στο κοινό καλό. Παρά την πρόοδο, ο αναλφαβητισμός συνεχίζει να ταλανίζει εκατομμύρια ανθρώπους και ιδιαίτερα γυναίκες και νεαρές κοπέλες. Αποδυναμώνει τις κοινότητες και υπονομεύει τις δημοκρατικές διαδικασίες μέσω της περιθωριοποίησης και του αποκλεισμού. Αυτές και οι άλλες συνέπειες μαζί μπορούν να αποσταθεροποιήσουν την κοινωνία.» (Μπαν Κι-Μουν, Γενικός Γραμματέας ΟΗΕ).
«Η αμάθεια είναι η χειρότερη σκλαβιά.» (Ανατόλ Φρανς)
