Η ομιλία του Αρχιεπισκόπου Κύπρου Χρυσοστόμου στο μνημείο της ελευθερίας με την ευκαιρία της συμπλήρωσης εξήντα χρόνων από την έναρξη του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα του λαού της Κύπρου:
Με αισθήματα βαθύτατης συγκίνησης αλλά και χρέους συγκεντρωθήκαμε σήμερα στον ιερό τούτο χώρο του μνημείου της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ για να εκφράσουμε, μέσα από τα μύχια βάθη τής ψυχής μας, τα αισθήματα τής βαθύτατής μας ευγνωμοσύνης προς όλους εκείνους, οι οποίοι θυσιάστηκαν για την ιερή αυτή έννοια, να αντλήσουμε ευψυχία από τον ηρωικό θάνατό τους και να συνεχίσουμε με ομοθυμία τον αγώνα, τον οποίο με αυτοθυσία άρχισαν για τη σωτηρία τής τλήμονος Πατρίδας μας.
Τα διαχρονικά ιδανικά τού ελληνισμού για τις αξίες τής Πατρίδας και τής αυτοθυσίας για την ελευθερία της, αναβίωσαν με αξιοθαύμαστο τρόπο στα άλκιμα πρόσωπα τής νεολαίας μας. Δια τούτο και το κύριο χαρακτηριστικό του ένδοξου εκείνου απελευθερωτικού μας Αγώνα υπήρξε η ομοψυχία τού κυπριακού λαού για την κατάκτηση τού ύψιστου αγαθού, τής Ελευθερίας και το αγωνιστικό φρόνημα τής αυτοθυσίας χάριν τής πεφιλημένης πατρίδας.
Δια τούτο, σήμερα, στρέφομε, με την ευκαιρία των εξηντάχρονων τού απελευθερωτικού μας αγώνα, και νουν και καρδία προς τους ηρωικούς νεκρούς μας, και ευλαβικά καταθέτουμε τις δάφνες του θαυμασμού μας και τής ευγνωμοσύνης μας.
Η πορεία της ζωής τους προς τον θάνατο δηλαδή την αθανασία υπήρξε το ελεύθερο απαύγασμα τού εσωτερικού τους χρέους για απελευθέρωση τής πατρίδας μας από τον αγγλικό ζυγό. Υπήρξε ο καρπός τής υπέρβασης τής έννοιας τού θανάτου και της πίστεώς τους προς την αιωνιότητα.
Δια τούτο μέσα από τις θυσίες τους εξεπήγασε η ανάσταση τής πατρίδας μας και μέσα από τους τάφους τους ανέτειλε ολόλαμπρη η πολυπόθητη ελευθερία.
Αναβιώνοντας το έπος εκείνο, αισθανόμεθα ότι οι ηρωικές τους μορφές σελαγίζουν αθάνατες δια μέσου των αιώνων εις τους κυπριακούς ορίζοντες, διαλαλούν τα κλέη τους, συγκινούν και καθοδηγούν τις ευαίσθητες συνειδήσεις ημών, οι οποίοι διαπνεόμεθα από τα ίδια υψηλόφρονα ιδανικά. Το πνεύμα τής θυσίας τους επιβάλλεται να ενοικεί πάντοτε στις ψυχές μας και να αποτελεί για όλους μας τον τηλαυγή και παράλληλα τον χρεωστικό φάρο των σκέψεων και των πράξεών μας. Γιατί αυτοί έθεσαν ως θεμέλιο τής δικής μας ελευθερίας τα ιερά σώματά τους και θυσίασαν ό,τι πολυτιμότερον είχαν, την ίδια τη ζωή τους!
Δυστυχώς την ηρωική εκείνη περίοδο τής αυτοθυσίας και της δόξας, των ηρωισμών και των ενδόξων θανάτων, ακολούθησε η περίοδος τής αμφισβήτησης τού Αγώνα και της δολερής διχόνοιας. Φύγαμε από την αξιάγαστη ομοθυμία τού εμείς και υποδουλωθήκαμε στην παγίδα τού εγώ. Τα αποτελέσματα είναι γνωστά. Τα βιώνουμε με πόνο και άφατη εθνική οδύνη εδώ και σαρανταένα ολόκληρα χρόνια.
Τη στιγμή αυτή τής ιστορικής αναπόλησης, νιώθουμε βαθύτατα μέσα μας ότι το χρέος μας προς τους αθάνατους νεκρούς μας δεν εξοφλείται με πανηγυρικές εκδηλώσεις ούτε με ύμνους και εγκώμια για τις αξιοθαύμαστες θυσίες τους. Εξοφλείται μόνο με έργα αντάξια προς τις θυσίες τους και τους ηρωισμούς τους.
Η Εκκλησία Κύπρου, σαν φιλόστοργη Μητέρα κρούει τον κώδωνα των κινδύνων, που διέρχεται η πολυαγαπημένη μας πατρίδα και καλεί όλους με πόνο, αγωνία και αγάπη πολλή σε εγρήγορση και ομόνοια∙ καλεί όλο τον κυπριακό λαό να αναβιώσει το πνεύμα τής ομοθυμίας, τής αυτοθυσίας και της φιλοπατρίας, με τον οποίο οι ένδοξοι ήρωές μας και αγωνιστές έγραψαν το έπος τού 55-59. Μέσα στην κάμινο των δοκιμασιών που διερχόμαστε και τη γολγόθεια πορεία που βαδίζουμε, μάς καλεί να ενεργοποιήσουμε και πάλιν το κάλλος των προγονικών μας αρετών, που επιδείξαμε ως λαός κατά την ένδοξη εκείνη περίοδο τού 55-59.
Η Εκκλησία καλεί όλους μας σε μια συστράτευση εθνική για τη σωτηρία τής κινδυνεύουσας πατρίδας μας. Αυτό θα είναι το καλύτερο μνημόσυνο των ηρώων, που έπεσαν μαχόμενοι ή απαγχονίστηκαν για την ελευθερία τής πολύπαθης Κύπρου μας. Η σωτηρία της Πατρίδας μας, ας αποτελεί εφεξής τον γνώμονα των σκέψεων και των πράξεών μας.
Αποτελεί χρέος ιερό για όλους… «σ’ αυτούς που ήλθαν, πέρασαν, θά’ ρθουν και θα περάσουν». Αποτελεί χρέος τιμής για τους πεσόντες, τους απαγχονισθέντες και τους αγωνιστές του απελευθερωτικού μας Αγώνα! Αποτελεί χρέος προς τη Μητέρα Πατρίδα, τη Σωτηρία της και την Ελευθερία της!
